پیشینه

ابوریحان ، به گفته ی خود، از نوجوانی به شناخت موادّ دارویی و نامهای آنها بسیار شائق بود و در طول زندگی ، شخصاً و یا به یاری برخی از دوستان فاضل خود، مطالبی در باره ی آن مواد از منابع قدیم و همروزگارِ خود گرد می آورْد، ولی ظاهراً هرگز فرصت نیافت که مطالب گردآمده را به دلخواه و به شیوه ی عالمانه ی خود، بپردازد و تألیف و ارائه کند (چنانکه ، مثلاً، در مورد کانیشناسی کرده است )، تا این که در اواخر عمر که سنّش از هشتاد سال گذشته و تقریباً نابینا وناشنوا شده بود ، به یاری دوست دانشمند خود، ابوحامد احمد بن محمد نَهشعی که هم در «لُغت » قوی بود و هم پزشکی را نزد استادان مبرّز آموخته و هم در آثار پیشینیان و متأخّران فحص کرده بود، معلومات او را به گردآورده های خود افزود و بدینسان ظاهراً پیش نویس تألیفی در صَیْدَنه (یا صَیْدَله ؛ = داروشناسی ، داروسازی ) را فراهم آورد . بعید نیست که ابوسَهْل عیسی بن یحیی «المَسیحیّ الجُرجانی »، دانشمند دیگری که ، گویا از بسیاریِ علاقه به ابوریحان ، چند رساله به نام او نوشته بود ، پیشتر در این زمینه به ابوریحان کمک کرده بوده باشد.

کتاب مهم داروشناسی بیرونی به نام: الصیدنة

پژوهشهای داروشناختی پیش از بیرونی و مآخذ او

پیش از ارزیابی مساهمه ی داروشناختی بیرونی ، لازم است که نظری به پژوهشهای داروشناختی پیش از بیرونی (در حقیقت ،مآخذ او) بیفکنیم . داروشناسی دوره ی اسلامی ، همچون پزشکی ، عمدتاً مبتنی بر دانش یونانی و برگرفته از بعض آثار دانشمندان یونانی بود، که از طریق ترجمه های سُریانی و عربی ، بویژه ترجمه ی آثار بُقراط ، دیوسکوریدس (دیسقوریدس )، جالینوس ، اُریباسیوس و بولُس اجانیطی ، از سده ی سوم به بعد به دانشوران دوره ی اسلامی انتقال یافت جامعترین و معتبرترین و مشهورترین تألیف یونانی درباره ی «مُفردات » (= مواد دارویی یا خوراکی بسیط ، غیر مرکّب ) بود. این کتاب را نخست به روزگار خلیفه ی عبّاسی ، جعفرمتوکّل ، دانشمند و ترجمان نامدار، حنین بن اسحاق (194ـ260)، در بیت الحکمه ی بغداد به سریانی ترجمه کرد. سپس شاگرد و دستیارش ، اِصطِفَن بن بَسیل ، آن را از یونانی به عربی برگرداند، و حنین ترجمه ی او را وارسی و اصلاح کرد. اصطفن و حنین نتوانستند نامهای عربی (یا فارسی ـ عربی ) برای همه ی مواد مذکور در کتاب دیوسکوریدس بیابند، بویژه این که بسیاری از آن مواد (خصوصاًگیاهان ) در کشورهای شرق جهان اسلام در آن روزگار، ناموجود یا ناشناخته بود. لذا آن دو در بسیاری از موارد ناچار به تعریب (= آوانگاری ) نامهای یونانی شدند (مثلاً، اَرَسطولوخیا) و گاهی به ترجمه ی لفظی نامهایی که معنای لفظی آنها واضح بود اکتفا کردند (مثلاً، لسان الحمل ) و معادل یابی را به آیندگان واگذاشتند . دو مسئله ی تعیین هویّت مفردات ناآشنا و معادل یابی برای نامهای یونانی در ترجمه ی تألیفات حکیمان یونانی دیگر و در تألیفات پزشکی دوره ی اسلامی تا روزگار ابوریحان باقی بود.

با گذشت زمان ، چند صد مادّه ی دارویی دیگر، که یونانیان نمی شناختند، با نامهای بومی آنها (هندی ، فارسی ، گویشی ایرانی ، عربی گویشی ، بربری ، اندلسی و جز اینها) به میراث داروشناختی یونانیان افزوده شد. بدینسان ، آشفتگی شدیدی درباره ی هویّت بسیاری از مفردات و تطبیق نامهای آنها در زبانهای گوناگون در داروشناسی دوره ی اسلامی پدید آمد. گذشته از مشکل نامگذاری ، اوصاف گیاهداروشناختی دیوسکوریدس و ادیب گیاهشناسی چون ابوحنیفه ی دینوری (سده ی سوم ؛ در مورد گیاهان جزیره ی العرب ) و برخی دیگر برای بازشناسی بسیاری از گیاهان بسنده و واضح نبود. لذا دانشمندانی ، بویژه پس از سده ی چهارم ، برای رفع این مشکلها کوشیدند. خودِ حنین بن اسحاق ظاهراً نخستین کسی بود که به چنین کاری دست زد: دو تألیف در این خصوص کرده است ، یعنی تفسیر أسماءِ الادویة المفردة و مقالة فی ذِکرِ الادویة الّتی لَم یَذْکُرْها دیسقوریدسُ فی کتابه مِمّا یُسْتَعملُ فی صناعة الطِّب. کتابی مجهول المؤلّف که در اواخر سده ی ششم و باز در غرب جهان اسلام (در مراکش ) نوشته شده است ، شرحٌ لِکتاب دیاسقوریدوس فی هَیولی الطبّ (چاپ دیتریش )، دوام مشکلها در این زمینه و اختلاف نظر چند تن از دانشمندان را درباره ی بسیاری از مفردات می نمایاند.

جالینوس (سده ی دوم میلادی ) حکیم یونانی نامدار دیگری بود که ترجمه ی عربی بعض تألیفات عدیدش در پزشکی و داروشناسی زمینه ی رونق داروشناسی جالینوسی در دوره ی اسلامی را تحکیم کرد، بویژه کتاب فی الادویة المفردة، که یکی از مآخذ مهم ابوریحان نیز بوده است .

پس از ترجمه ی آثار پزشکی ـ داروشناسی یونانی مذکور، داروشناسی بسرعت در کشورهای شرقی و غربی جهان اسلام رونق یافت . حکیمان بسیاری در بلاد اسلامی (از نژادهای گوناگون ، دارای زبانهای مادری و مذهبهای مختلف ، ولی عمدتاً عربی نویس ) کمابیش به داروشناسی پرداختند ــ چه در رساله هایی مستقل چه در جزو تألیفات کلّیتر .

محتوای کتاب الصیدنة موجود

 این تألیف دارای دو بخش است : مقدمه ای دراز با موضوعهایی ناهمگن (ص 3ـ 18)، و بخش اصلی شامل مطالبی در باره ی شمار نسبتاً بزرگی از موادّ دارویی و مانند اینها :

بیرونی در مقدمه ی این کتاب ، موضوعهای مختلفی را به میان آورده است ، از جمله :

1) اشتقاق واژه های صَیدنه /صَیدله و صَیدَنانی /صَیدَلانی (داروساز، داروفروش ، «عطّار») نهایتاً از چَندَن / چَندَلِ هندی (=صَندَل ، چوبِ خوشبوی معروف ) (ص 5، 7).

2) تعریف فن یا پیشه ی صیدنه ، که ، به گمان بیرونی ، پایینترین مرتبه از مراتب پزشکی است (بالاترین مرتبه ، احاطه ی پزشک ـ داروشناس بر «طبیعیات » و آشنایی با اصول قیاس و تجزیه و تحلیل منطقی است )، و حتی می توان گفت که صیدنه فنی مستقل است و نه از مراتب پزشکی ؛ اوصاف یک داروساز ماهر؛ داروسازان / شناسان معمولاً به «تقلید» و «الاخذ بالسَّماع » (پیروی کورکورانه از نوشته های پیشینیان و اکتفا به مسموعات ) این پیشه را می آموزند، در صورتی که پیشرفت در داروشناسی مستلزم شاگردی نزد استادان ماهر این فن و کوشش مستمر برای شناخت مواد دارویی از طریق مشاهده و تجربه ی شخصی است (ص 3ـ4).

 3) ظاهراً بیرونی دیوسکوریدس (دیسقوریدس ) را نمونه ی اَعلای یک گیاهداروشناس می دانست . می گوید (ص 13): «هر اُمتی موصوف به تقدم در علمی یا عملی است . »

4) تقسیم آنچه خوردنی است به خوراک («غذاء»)، دارو («دَواء») و زهر («سَمّ»)، بیان کیفیّات اینها (مثلاً، درجات چهارگانه «قوّت » آنها)، و تفکیک آنها به ساده («مفرد») و مرکب ؛ رحجان درمان با «رژیم غذایی » (به اصطلاح امروزی ) و، اگر رژیم غذایی بسنده نباشد، استفاده از داروهای مفرد، و اگر داروهای بسیط کافی نباشد، توسّل به داروهای مرکب . بیرونی تأکید می کند که ، در صورتِ لزومِ استعمال داروهای مرکب ، پزشک می بایست از آنهایی که کمترین و سالمترین «اَخلاط » (=اَجزا) را دارند استفاده کند. چنانچه نیاز به «داروهای ذاتاً سمّی » اُفتد، پزشکان با افزودنِ داروهایی «مُصلِح »، مضرَّت آنها را « اِصلاح » می کنند (ص 9ـ11)

 5) «دانشی برتر از داروسازی / فروشی (صیدنه )، معرفت به «قُوا» (نیروها) و خواصِّ فیزیولوژیکی داروهای بسیط در اصطلاح امروزی ، pharmacognosy است .

6) در تهیه ی داروهای مرکب ، صیدلانی و پزشک «به دو امر، بزرگترین نیاز را دارند»: «حَذف » و «تبدیل ». «حذف » یعنی اگر یکی از اجزای داروی مرکب مشهوری موجود نباشد، نباید از کُلّ ترکیب و استعمال آن چشم پوشید؛ «تبدیل » یعنی به کاربردن ماده ای که دقیقاً یا تقریباً دارای طبع و قوت و اثر مادّه ی ناموجودی باشد : پزشکان ، با علم و تجربه ی خود، شایسته تر از هر کسی برای تعیین بَدَلهای داروهای بسیط و سپس انتقال دریافته های خود به «داروسازانِ امین »اند (ص 12ـ13). ضمناً، در جای دیگری (ص 18)،برای تحقیرِ دو تألیف مربوطه ی محمدِ زکریای رازی ، کتاب فی الصیدنة  و کتاب فی الابدال ، می گوید که «من این دو کتاب را مطالعه کردم  ولی از آنها به قدر کافی سودی نبردم ، فقط بعض محتویات آنها را به آنچه نزد من گِرد آمده بود، افزودم ».

 7) ستایش دین اسلام و زبان عربی (به عنوان زبان علم ) و برتری آن بر زبانهای دیگر برای بیان مضامین علمی ، از جمله ، بر فارسی که ، به عقیده ی او، «برای حکایت اَخبار خُسروان و گفت و گوهای شبانه «الاخبار الِکسرویّة و الاسْمار اللیلیّة »  شایسته است »؛ در تحقیر زبان فارسی حتی می گوید که «من هجوِ خود را به عربی بیش از مدحِ خود به فارسی دوست دارم ». یگانه عیبی که بیرونی در زبان عربی دیده است نارسایی خطّ آن برای ضبط نامهای بیگانه (عمدتاً، یونانی ، «رومی » و سریانی ) داروهاست (ص 14). (البته غیر از داستان، بیرونی زبان فارسی را برای کتب علمی هم بکار برده است. مثل کتاب التفهیم فی صناعه ی النتجیم که جزو اولین کتب نجومی فارسی در دوره ی اسلامی است.)

8) بیرونی دو شکایت دیگر هم دارد: یکی از بیدقتی کاتبان در استنساخ و غفلت از مقابله ی نسخه ها؛ دیگری از «خیانت » مترجمان کتابهای یونانی ، که معمولاً به نقل (=آوانگاری) نامهای یونانی حشایش بسنده کرده اند، در حالی که «بعض آن حشایش در بلاد ما می رویند و در عربی فلان نامی دارند». بیرونی از سه عیبِ مذکور نتیجه می گیرد که آن ترجمه ها در خور اطمینان نیستند و بود و نبودشان یکی است ، و اگر این «آفت »ها نبود، ترجمه ی عربی آثار حکیمان یونانی برای داروشناسی کفایت می کرد (ص 15ـ16)

گفته شد که الصیدنة ، مانند بیشتر نظایر پیشین و همروزگار خود (مثلاً، کتاب دوم القانون فی الطب ابن سینا) عمدتاً التقاطی از نوشته های دیگران است .

یکی دیگر از خدمتهای (ناخودآگاهانه ی ) بیرونی به تاریخ علم در الصیدنة این است که از میان 250 تنی که او به مناسبتی نام ایشان را برده است ــ پزشکان ، طبیعی دانان ، ادیبان ، شاعران ، و جز ایشان ــ شمارِ در خور ملاحظه ای از آنان فقط از طریق نقلهایی که ابوریحان از آنان کرده است ، تا اندازه ای شناخته می شوند ــ دانشمندان گمنامی مانند ابوالعباس خُشَّکی ، ابو زید اَرَّجانی ، ابومُعاذ جَوانکانی ، ابونصرخطیبی ، ابوسَهل رَسائلی ، بِشر بن عبد الوهاب فَزاری ، فهلمان / بهلمان ، صاحب کتاب المَشاهیر ، و صاحب کتاب الیاقوتة.

آنچه شاید بتوان بزرگترین ویژگی و امتیاز الصیدنة دانست فراوانی نامهای مُرادف مواد دارویی ، بویژه نامهای ایرانی آنهاست . توجه به نامهای مفردات پزشکی در زبانهای «کلاسیک » قدیم ــ یونانی ، لاتینی ، سریانی ، عربی ــ تقریباً در همه ی تألیفات داروشناختیِ پیش و پس از ابوریحان یافت می شود. پزشکان ـ داروشناسان و گیاهشناسان کشورهای غربی جهان اسلام و کشورهای قدیم «خاورنزدیک » (به اصطلاح امروزی ) سپس به یافتن و ذکر نامهای اندلسی ، بربری ، عربی محلی (گویشی ) و مانند اینها پرداخته اند؛ ولی نوآوری ابوریحان در این زمینه ، ذکر شمار نسبتاً بزرگی از نامهای مفردات در زبانهای نواحی شرقی جهان اسلام قدیم ، و، تا آنجا که به حوزه ی فرهنگی ایران قدیم مربوط می شود، نامهای «ایرانی » است ، به این شرح: 1) عربی: 1600 نام ، 5ر35%؛ 2) ایرانی: 1100 نام ، 4ر24%؛ 3) «رومی »/ یونانی : 750 نام ، 6ر16%؛ 4) سُریانی : 400 نام ، 8ر8%؛ 5) هندی: 350 نام ، 7ر7%؛6) لاتینی :15 نام ، بی ذکرِ درصد؛ 7) ترکی : 9 نام ، بی ذکردرصد؛ 8) نامهای مجهول المنشأ: 280 تا، 2ر6% .

ترجمه ی فارسی الصیدنه

مؤلف این ترجمه ی «آزاد»، ابوبکربن علی بن عثمان کاسانی (از اهل کاسان ، شهری در ولایت قدیم فَرغانه در ما وراء النهر)، پس از جلای وطن و استقرار در هند، نسخه ی نسبتاً کاملتری از کتاب الصیدنة موجودِ بیرونی را به سبکی خاصّ ترجمه و به سلطان دهلی ، شمس الدین ابوالفتح اِیلْتُتمِش اهدا کرد (احتمالاً در 625؛ ) از این ترجمه چندین دستنویس وجود دارد.

اغراقهایی درباره ی الصیدنه

پس از این توضیحاتِ ضرورتاً کوتاه ، اکنون شاید بهتر بتوان برخی از داوریهای کمابیش اغراق آمیز معاصران را درباره ی ارزش و جایگاه الصیدنة بیرونی ارزیابی کرد: حکیم محمد سعید (مقتول در 1377ش / 1998) بیرونی را «پدر داروسازی در دوره ی قرون وُسطای اسلام » (ص 32) و مبتکر «روش طبقه بندی گیاهان هفت قرن پیش از «لینّه» گیاهشناس نامدار سوئدی ، 1707ـ 1778 » (!) دانسته است (ص 33). کریموف ( الصیدنه ی ، ترجمه ی روسی ، مقدمه ، ص 41) معتقد است که « این تألیف ارزشمندترین اثر تاریخی سده های میانه ی خاور در داروشناسی است که کاملترین تصور درباره ی داروهای شناخته شده ی آن زمان را به دست می دهد و برخی از مسایل نظری این رشته را روشن می سازد».

در پایان ، گفتنی است که ، در حالی که تألیف همولایتی و همروزگار ابوریحان ، یعنی القانون ابن سینا، در همان «سده های میانه » به لاتینی ترجمه شد (چاپ ونیز ایتالیا ، 1544 میلادی ) و تا اواخر سده ی شانزدهم آن را در بعض دانشگاههای اروپا تدریس می کردند، الصیدنه ی بیرونی (همچون دیگر آثار او) نه فقط در «سده های میانه » بلکه قرنها پس از آن دوره نیز در اروپا و در کشورهای غربی جهان اسلام ناشناخته ماند (مثلاً، ابن بیطار متوفی 646 که در حدود سیصد بار مطالبی از ابن سینا نقل کرده ، یک بار هم به ابوریحان اشاره نکرده است ).

/هوشنگ اعلم/

برگرفته از:

دانشنامه ی جهان اسلام

تخلیص:

ا.م.گمینی

تبدیل کننده مقیاس‌ها برای شما

تا به حال شده است که شما بخواهید یک واحد اندازه گیری را به دیگری تبدیل کنید یا معادل آن را نسبت به دیگری بدانید، یکی از بهترین روش‌ها برای شما استفاده از سایت‌های مقایسه‌گر موجود بر روی اینترنت است که یکی از آنها که خود را از دیگر سایت‌ها متمایز کرده است Sensible Units می‌باشد.

این تبدیل کننده آنلاین کاملاً بر پایه جاوا بنا شده است و از سرعت قابل توجه‌ای در تبدیل برخوردار است.

از قابلیت‌های جالب این سایت به غیر از تبدیل‌های معمولی موجود، واحد وارد شده توسط شما را به مقیاس‌های قابل درک برای شما تبدیل می‌کند؛ برای مثال اگر 100 گیگابایت را به آن بدهید برای شما آن را با تعداد CD ،DVD، نصب ویندوز، و کلی موارد دیگر مقایسه خواهد کرد.

نحوه استفاده از سایت بسیار ساده است، کافی است شما در مستطیل سمت چپ مقدار خود را وارد کنید به صورت خودکار تبدیل در اختیار شما قرار خواهد گرفت، در سمت راست شما قدرت انتخاب مقایسه خود را با اشیاء و واحدهای اندازه گیری را دارید.

 با کلیک بر روی گزینه Show All می‌توانید لیست کامل تبدیلات را مشاهده کنید.

منبع: winbeta.net

مطالب مرتبط:

سایتی برای تبدیل فایل‌ها

کاوشگری بر مدار امید-قسمت اول

روز دوشنبه 15 بهمن گذشته خبری در رسانه‌ها منتشر شد که بازتاب‌های فراوانی داشت و مدت‌ها سرخط مهم‌ترین رسانه‌ها بود. در این روز منابع خبری از ساخت نخستین سامانه قضایی بومی ایران و پرتاب موشک کاوشگر به فضا خبر دادند.

 روز 15 بهمن محمود احمدی نژاد رئیس‌جمهور محترم از نخستین سامانه بومی کشور شامل یک ماهواره تحقیقاتی به نام «امید»، موشک ماهواره‌بر و تاسیسات و تجهیزات زمینی پرتاب و هدایت ماهواره دیدن کرد. آقای احمدی‌نژاد در جریان این بازدید از تاسیسات هوافضای ایران، فرمان پرتاب موشکی به نام «کاوشگریک» را به پایگاه فضایی صادر کرد. پرتاب این گونه راکت‌ها مرحله مقدماتی پرتاب ماهواره به فضاست و ماموریت آن شناسایی محیط پروازی پیش از پرتاب ماهواره و همچنین انجام برخی پژوهش‌های فضایی است. ماهواره امید نخستین ماهواره بومی ایران و یک ماهواره تحقیقاتی پیشرفته است که توسط دانشمندان ایرانی ساخته شده است. قرار است این ماهواره سال آینده توسط یک موشک ماهواره‌بر ساخت ایران به فضا پرتاب شود و در مدار ارتفاع پایین قرار گیرد. رییس‌جمهور در این برنامه ضمن بازدید از عملیات صورت گرفته از موشک ماهواره بر نیز که قرار است سال آینده ماهواره امید را در مدار زمین قرار دهد، دیدن کرد. به این ترتیب با پرتاب این موشک، ایران یازدهمین کشور جهان شد که به فناوری ارسال ماهواره به فضا دست یافت و تکنولوژی ساخت ماهواره و سامانه پرتاب آن کاملا توسط متخصصان داخلی ساخته و فناوری آن بومی شده است. اکنون به مناسبت پایان سال و مروری بر خبرهای علمی سال گذشته به بررسی تاریخچه ساخت ماهواره‌ها و دستاوردهای 50 سال فضانوردی می‌پردازیم و گذشته و آینده صنعت فضایی ایران را بررسی می‌کنیم.

بارها در مورد فضا و فضانوردی مطالبی شنیده‌ایم، اما به راستی فضا کجاست و مرز زمین و فضا چیست؟ فضا به منطقه‌یی خالی از جهان گفته می‌شود که بعد از لایه جواجرام آسمانی قرار دارد و چگالی گازها در این ناحیه بسیار اندک است (ولی به رغم تصور بیشتر مردم تهی یا خلاء کامل نیست). در فضا گاز هیدروژن، یون‌ها، ذرات تشکیل دهنده اتم (الکترون و پروتون) و گاهی اوقات غبارهای فضایی یافت می‌شود، اما میزان این مواد در گستره فضا چنان کم است که می‌توان نسبت به جو سیاره آن را تهی در نظر گرفت. اما نکته‌یی که بسیار مهم است آنکه مرز مشخصی بین جو و فضا وجود ندارد. جو زمین با افزایش ارتفاع کم‌کم رقیق و به تدریج محو می‌شود. به همین دلیل با توجه به کاربردهای مختلف، مرزهای مجازی گوناگونی برای گذر از جو و رسیدن به فضا وجود دارد. طبق تعریف فدراسیون بین‌المللی هوانوردی، خط کارمن در ارتفاع صد کیلومتری از سطح دریا مرز بین جو و فضا است. این تعریف به این دلیل انتخاب شده است ک بعد از این ارتفاع غلظت جو به قدری کاهش می‌یابد که می‌توان از نیروی پای ناشی از برخورد مولکول‌های جو با جسم پرنده صرف‌نظر کرد. از طرف دیگر طبق تعریف رسمی ایالات متحده امریکا فردی که بتواند در ارتفاع بیش از 80 کیلومتر از سطح زمین پرواز کند، فضانورد محسوب می‌شود. اما مهندسان هوافضا هنگام طرح فضا پیماها یا شبیه‌سازی بازگشت اجرام به جو‌زمین، گذر از ارتفاع 120 کیلومتری را عبور از مرز جو و رسیدن به فضا می‌دانند. فضا نیز خود بخش‌های متفاوتی دارد. بخشی از فضای بیرونی که در درون منظومه شمسی قرار دارد، فضای بین سیاره‌یی نامیده می‌شود. با گذر از مرز منظومه شمسی به قسمتی از  فضا وارد می‌شویم که به آن فضای بین سیاره‌یی می‌گویند. با گذر از مرز کهکشان راه شیری به منطقه جدیدی می‌رسیم که به آن فضای بین کهکشانی می‌گویند. در فضا تراکم گازها کم است و همین کم بودن تراکم گازها مزیت‌ها و عیب‌هایی برای پژوهش‌های نجومی در فضا دارد. از آنجا که گاز بسیار  کمی در جو وجود دارد، برای رصد کیهان در تمام گستره طول موج مناسب است. از همین جا بود که ایده ساخت تلسکوپ فضایی هابل شکل گرفت. با این همه اقامت در فضا دشواری‌های بسیاری نیز دارد که از جمله آنها می‌توان به نبود اکسیژن برای تنفس و همچنین نبود فشار اشاره کرد. بدن انسان برای زندگی در فشار هوای یک جو سازگار است و در صورتی که به وضعیت خلا منتقل شود هر چند همانند فیلم‌های هالیوودی دچار از هم پاشیدگی نمی‌شود، اما با مشکل مواجه می‌شود. برای مثال آب اندام‌های سطحی مانند چشم‌ها و پوست کم کم می‌جوشد و تبخیر می‌شود و مویرگ‌ها در اثر فشار داخلی پاره می‌شود و فرد با دردی جانگاه می‌میرد.

آغاز عصر فضا و فضانوردی

اجرام آسمانی همیشه برای انسان عجیب، پر رمز و راز و شگفت‌انگیز بوده‌اند، اما برای اولین بار یوهان کپلر ستاره‌شناس و ریاضیدان آلمانی در اوایل 1600 میلادی توانست قوانین حرکت سیاره‌ها را ارائه دهد و بدین ترتیب برای گردش اجرام در فضا توضیحی مبتنی بر ریاضی عرضه کرد. ایزاک نیوتن نیز برای نخستین بار قوانین حرکت را تشریح کرد.هر چند علم امروز نسبت به زمان نیوتن بسیار پیشرفت کرده، اما هنوز هم می‌تواناز همان قوانین نیوتن برای پیش‌بینی حرکت سیاره‌ها و قمرها و ماهواره‌ها استفاده کرد. در سال‌های اولیه قرن هجدهم دانشمندان دریافتند هرچه به ارتفاع بالاترین می‌رویم هوا رقیق‌تر می‌شود. این یعنی بین زمین و سیاره‌های دیگر هوایی وجود ندارد. بنابراین نمی‌توان از روش آشنای بال زدن برای سفر به سیاره‌های دیگر استفاده کرد. در سال 1903 کنستانتین تسیولکوفسکی که یک معلم روس بود، در یک مقاله ایده استفاده از راکت‌ها برای سفرهای فضایی را کامل کرد. بعدها رابرت گودارد امریکایی و هرمن اوبرت آلمانی روی پروژه سفرهای فضایی متمرکز شدند. آنها مشکلات فنی پرتاب موشک و سفر به فضا را بررسی کردند. گودارد در سال 1919در مقاله‌یی با عنوان «شیوه‌یی برای رسیدن به ارتفاع‌های بسیار زیاد» چگونگی کاوش در فضای بالا جو زمین را تشریح کرد. این مقاله پرواز یک موشک را نیز توضیح داد. اوبرت نیز در سال 1923 در کتابی به نام «موشکی به سوی فضا» مشکلات فنی پرواز به فضا را بررسی کرد. وی همچنین ساختار فضا پیماها را بررسی کرد. تسیولکوفسکی نیز در سال 1920 درباره جزییات موشک‌های چند مرحله‌یی پژوهش کرد. طی سال‌های 1930 کشورهای امریکا، آلمان و شوروی به شدت در مورد موشک‌ها پژوهش کردند. در سال 1926 گودارد به همراه گروهش سوختی مایعی برای موشک‌ها ابداع کرد. کارشناسان ساخت موشک در آلمان در سال 1942 و در بحبوحه جنگ جهانی دوم با سرپرستی ورنر فون براون موشک وی در (V- 2) را ساختند. پس از پایان جنگ امریکا توانست با کمک مهندسان مهاجر آلمانی موشک‌های پیشرفته‌یی بسازد. شوروی و انگلستان نیز به شدت به این گونه تحقیقات ادامه می‌دادند. اما خبری که در 4 اکتبر 1957 منتشر شد توجه همه جهان را به خود جلب کرد. در این روز شوروی توانست با موفقیت نخستین ماهواره مصنوعی جهان را با عنوان اسپوتنیک به فضا پرتاب کند و بدین ترتیب عصر فضا آغاز شد. مردم تمام دنیا توانستند صدای بیب بیب اسپوتنیک را از رادیوهای خود بشنوند. پیشرفت‌های شوروی ادامه داشت و امریکا را پشت سر می‌گذاشت. شوروی یک ماه بعد اسپوتنیک دو را به فضا فرستاد سگی به نام لایکا سرنشین آن بود. این پرواز ثابت کرد حیوانات هم می‌توانند در فضا به زندگی ادامه دهند. (خوانندگان برای پیگیری دستاوردهای فضایی می‌توانند به ستون کنار همین صفحه با عنوان «دستاوردهای پنجاه‌ سال فضانوردی» مراجعه کنند.)

طرز کار موشک‌ها و راکت‌ها

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای علمی انسان سفر به فضاست، زیرا سفر به فضا پیچیدگی‌ها و دشواری‌های بسیاری دارد. برای سفر به فضا باید بر مشکلاتی همچون وجود خلا، گرما و حرارت در اثر سرعت زیاد، مشکل ورود دوباره به زمین، مکانیک مدارها، تابش‌های کیهانی و خورشیدی و... چیره شد. ولی بزرگ‌ترین مشکل ایجاد انرژی لازم برای بالا بردن فضاپیما از سطح زمین و رساندن آن به فضا است. هر چند بشر انواع مختلفی از موتورها (همانند موتورهای احتراق داخلی، موتور الکتریکی و موتور بخار) را اختراع کرده و سال‌ها از آن استفاده کرده است اما طرز کار موشک با آنها از اساس متفاوت است. موتور موشک‌ها موتور واکنشی است. اساس کار موتور موشک‌ها بر پایه قانون معروف نیوتن است که می‌گوید: «برای هر کنشی، واکنشی وجود دارد که مساوی آن و در خلاف جهت آن است. «موتور موشک نیز جرم را رو به پایین پرتاب می‌کند و واکنش این پرتاب، موشک را رو به بالا به حرکت در می‌آورد. به عبارت دیگر موشک جرم را به صورت گازهای پرفشار پرتاب می‌کند تا از واکنش آن در جهت مخالف استفاده کند. این جرم از سوختی که در موتور موشک می‌سوزد، به دست می‌آید.

ماهواره‌های مصنوعی

ماهواره مصنوعی شیئی است که توسط انسان ساخته شده است و پیوسته  در مداری پیرامون زمین یا اجرام دیگر در فضا می‌گردد. هر چند ماهواره‌ها انواع بسیار دارند، اما می‌توان همه آنها را در شش دسته کلی ماهواره‌های علمی، هواشناسی، ارتباطی، ردیاب، مشاهده زمین و نظامی قرارداد که در زیر به شرح خلاصه هر کدام می‌پردازیم.

- ماهواره علمی: وظیفه این ماهواره‌ها جمع‌آوری اطلاعات برای بررسی ساختار، ترکیب و تاثیر فضای اطراف کره‌زمین، ثبت تغییرات در سطح و جو کره زمین و همچنین مشاهده سیارات، ستاره‌ها و اجرام آسمانی در فاصله‌های  بسیار دور است.

- ماهواره هواشناسی: ماهواره‌های هواشناسی برای مطالعه نقشه‌های هواشناسی و پیش‌بینی وضعیت آب و هوا به کار می‌رود و می‌تواند وضعیت جو مناطق گسترده‌یی از زمین را مشاهده کند. این ماهواره‌ها می‌توانند مشخصات ابرها، دما، فشار، بارندگی و ترکیبات شیمیایی اتمسفر را اندازه بگیرند.

- ماهواره‌ارتباطی: ماهواره‌های ارتباطی در واقع ایستگاه‌های تقویت‌کننده سیگنال است که امواج را از نقطه‌یی دریافت و به نقطه‌یی دیگر ارسال می‌کنند. یک ماهواره ارتباطی می‌تواند در آن واحد هزاران تماس تلفنی و چندین شبکه تلویزیونی را پوشش دهد. سازمان‌های تجاری مانند تلویزیون‌ها و شرکت‌های مخابراتی در کشورهای مختلف از کاربران دائمی این ماهواره‌ها هستند.

- ماهواره ردیاب: کلیه هواپیماها، کشتی‌ها و خودروهای زمین می‌توانند به کمک ماهواره‌های ردیاب، مکان خود را به دقت مشخص کنند. علاوه بر خودروها و وسایل نقلیه، افراد عادی نیز می‌توانند از شبکه‌های ماهواره‌یی ردیاب بهره‌مند شوند. سیگنال‌های این شبکه‌ها در هر نقطه‌یی از زمین دریافت می‌شود و دستگاه‌های دریافت کننده، سیگنال‌ها را حداقل از سه ماهواره فرستنده دریافت می‌کنند و پس از محاسبه کلیه سیگنال‌ها مکان دقیقه را نشان می‌دهند.

- ماهواره‌های مشاهده زمین: این ماهواره‌ها برای رصد زمین و تهیه نقشه و بررسی کلیه منابع زمین و تغییرات ماهیتی آن و همچنین چرخه‌های حیاتی در آن طراحی و ساخته می‌شود. این ماهواره‌ها پیوسته از زمین در نور مرئی یا نور نامرئی عکسبرداری می‌کنند.

- ماهواره‌های نظامی: ماهواره‌های نظامی مشتمل بر انواع دیگر ماهواره‌هاست و برای مقاصد نظامی به کار می‌روند. برخی از این ماهواره‌ها که به ماهواره‌های جاسوسی نیز شهوت دارند، می‌توانند موشک‌ها، کشتی و هواپیماها را زیر نظر گرفته و جابه‌جایی تجهیزات نظامی در زمین را رصد کنند.

منبع: روزنامه اعتماد

کاوشگری بر مدار امید-قسمت دوم

ساختار ماهواره‌ها

هر ماهواره‌ دارایی تجهیزاتی است که برای انجام ماموریت به آنها نیاز دارد. برای مثال ماهواره‌یی که وظیفه بررسی کیهان را دارد، به یک تلسکوپ مجهز است. همه ماهواره‌ها علاوه بر تجهیزات تخصصی، دارای سیستم‌های اصلی برای کنترل تجهیزات خود و کارکرد ماهواره‌ها هستند، از جمله سیستم تامین انرژی، مخازن، سیستم تقسیم برق و ... بخش داده‌ها و اطلاعات نیز به رایانه‌هایی مجهز است که می‌تواند اطلاعات به دست آمده را جمع‌آوری و پردازش و فرمان‌های ارسال شده از زمین را اجرا کند. بیشتر ماهواره‌ها را با موشک به فضا می‌فرستند. این موشک‌ها پس از اتمام سوخت‌شان به درون اقیانوس‌ها می‌افتند. بیشتر ماهواره‌ها در ابتدا با حداقل تنظیمات در مسیر خود در مدار قرار می‌گیرند و پس از قرار گرفتن در مدار، راکت‌های موجود در خود ماهواره‌ها، تنظیم‌های نهایی را انجام می‌دهند. کنترل بیشتر ماهواره‌ها در مرکزی روی زمین است. این مراکز دستورالعمل‌ها را به ماهواره ارسال و اطلاعات جمع‌آوری شده توسط ماهواره‌ها را دریافت می‌کنند. مرکز کنترل با امواج رادیویی با ماهواره‌ها را دریافت می‌کنند. مرکز کنترل با امواج رادیویی با ماهواره‌ در ارتباط است. ماهواره‌های موجود در ارتفاع زیاد (مدار ژنوسینکرونوس) در ارتباط همیشگی با زمین هستند. اما ماهواره‌های موجود در ارتفاع کم دوازده بار در روز با مرکز کنترل ارتباط برقرار می‌کنند. تبادل اطلاعات با مرکز تا زمانی که ماهواره از فراز ایستگاه عبور می‌کند ادامه دارد که معمولا این مدت حدود ده دقیقه است. چنانچه قسمتی از ماهواره دچار نقص فنی می‌شود اما ماهواره همچنان قادر به ادامه ماموریت باشد، به کارش ادامه می‌دهد و مرکز کنترل بخش آسیب دیده را تعمیر یا دوباره برنامه‌نویسی می‌کند. در موارد نادری نیز عملیات تعمیر ماهواره‌ها را شاتل‌ها در فضا انجام می‌دهند. اما چنانچه آسیب‌های وارد شده به ماهواره به اندازه‌یی بشد که ماهواره دیگر قادر به انجام ماموریت‌های خود نباشد، مرکز کنترل فرمان توقف ماهواره را صادر می‌کند. ماهواره در مدار خود باقی می‌ماند تا زمانی که شتاب آن کم شود. در چنین حالتی گرانش، ماهواره را به سمت پایین و به سمت اتمسفر می‌کشد.

انواع مدار ماهواره‌ها

مدارهای ماهواره‌ها شکل‌های گوناگونی دارند؛ برخی دایره‌یی شکل و برخی به شکل بیضی هستند. مدارها از لحاظ ارتفاع نیز با یکدیگر تفاوت دارند. هر چه ارتفاع مدار بیشتر باشد، دوره گردش آن نیز طولانی‌تر است.

هر چند انواع گوناگونی از مدارها وجود دارد، اما اغلب ماهواره‌هایی که پیرامون زمین در گردشند، در یکی از چهار دسته زیر قرار می‌گیرند:

1- ارتفاع زیاد (ژنوسینکرونوس): مدارهای ارتفاع بلند برفراز استوا و در ارتفاع  35900 کیلومتر قرار دارند. ماهواره‌ها در این گونه مدارها حول محوری با سرعت و جهت برابر حرکت زمین حرکت می‌کنند. بنابراین هنگام رصد آنها از روی زمین همواره در نقطه‌یی ثابت به نظر می‌رسند.

2- ارتفاع متوسط: ارتفاع یک مدار متوسط حدود بیست هزار کیلومتر و دوره گردش ماهواره‌های آن 12ساعت است. مدار خارج از جو زمین و کاملا پایدار است. امواج رادیویی که از ماهواره‌های موجود در این مدارها ارسال می‌شود، در مناطق بسیاری از زمین دریافت می‌شود.

3- مدار قطبی (سان سینکرونوس): این مدارها ارتفاع نسبتا کمی دارند و تقریبا از فراز هر دو قطب زمین عبور می‌کنند. ماهواره‌های این مدار از همه عرض‌های جغرافیایی زمین می‌گذرند و در نتیجه می‌توانند اطلاعات را از تمامی سطح زمین دریافت کنند. از این ماهواره‌ها معمولا برای بررسی اثر چرخه‌های طبیعی و فعالیت‌های انسان روی آب و هوای کره زمین استفاده می‌شود. ارتفاع مدار این ماهواره‌ها 705 کیلومتر و دوره گردش آن 99 دقیقه است.

4- مدار ارتفاع کم: ماهواره‌های این مدار درست بر فراز جو زمین قرار دارند و تقریبا هوایی وجود ندارد تا اصطکاکی ایجاد کند. ماهواره‌های پژوهشی که اطلاعات را از اعماق فضا دریافت می‌کنند، غالبا در این مدارها حرکت می‌کنند.

گذشته و آینده صنعت فضایی ایران

از آنجا که صنعت هوافضا در سالهای اخیر به شدت برتمام جنبه های زندگی تاثیر گذاشته است و هیچ کشوری بی نیاز از صنعت فضا و استفاده از فضای خارج جو نیست، کشور ما نیز مصمم است با بهره برداری از امکانات موجود، از سهم خود در فضا استفاده بهینه ایی داشته باشد. عامل اصلی در فعالیت های ایران در حوزه فضا، به عواملی چون سنجش از دور، مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و سیستم های ناوبری و... است. ایران اولین گام ها را برای حضور در فضا در سال 1959 برداشت. در این سال ایران در سازمان ملل عضو شد و کشور ما تحت برنامه ای با عنوان "استفاده بشر از فضای خارج جو" مرکز سنجش از راه دور را در تهران افتتاح کرد. این سازمان علاوه بر انجام امور سنجش از راه دور، ماموریت معین کردن مکان های مناسب برای راه اندازی بخش های مختلف فضایی از جمله پایگاه های دریافت اطلاعات و پرتاب ماهواره را نیز بر عهده داشت. هرچند پس از انقلاب، وقوع جنگ تحمیلی و فشارهای کشورهای خارجی از فعالیت ایران در این حوزه کاسته شد، اما ایران در سال 1998 ساخت یک موشک بالستیک به نام شهاب-3 را اعلام کرد. این موشک علاوه بر کاربردهای نظامی، امکان ارتقا به موشک حامل ماهواره را نیز داشت. این روند با طراحی شهاب-4 (که تنها با هدف پرتاب ماهواره است) و مدلهای شهاب-5و6 ادامه یافت. در زمینه ساخت ماهواره نیز ایران فعالیت بسیاری داشت. اولین ماهواره ایرانی سینا نام داشت کمه در سال 2005 به فضا پرتاب شد. در ساخت و طراحی این ماهواره روس ها نقش عمده ایی داشتند و مهندسان ایرانی طی آن به تجربه های ارزشمندی دست یافتند. ساخت ماهواره های مصباح، کوثر و سپهر از جمله دیگر فعالیت های ایران در این حوزه است، هرچند به دلیل کارشکنی برخی قدرت های بزرگ، پرتاب آن(مصباح) چندین بار به تاخیر افتاده است و ماهواره های کوثر و سپهر مراحل طراحی و ساخت را طی می کنند. در کنار این فعالیت های مستقل، سازمان فضایی ایران از ابتدای سال 2003 و با هدف انسجام بخشیدن به فعالیت ها تاسیس شد و سررشته امور مربوط به فعالیت ای فضایی کشور را در دست گرفت. این سازمان هم اکنون امور مربوط به استفاده از ماهواره ها و سنجش از دور کشور را بر عهده دارد. تامین خدمات تصویری در چارچوب سنجش از دور کشور برای پژوهش های هواشناسی، زیست محیطی و جغرافیایی یکی از بخش های مهم در کاربرد ماهواره ها و از وایف این سازمان است. هم اکنون ایران یکی از کشورهای مستعد و علاقه مند برای گسترش علوم و فناوری های پیشرفته فضایی است و تاکنون نیز در چندین مرحله این توانمندی را در عرصه های مختلف به نمایش گذاشته است. در حال حاضر کشور ما در دانشگاه ها و پژوهشگاه ها، برنامه های آموزشی مدونی را در حوزه صنعت فضا دنبال می کند. این آموزش ها در دانشگاه های مختلف کشور صورت می گیرد و دانشجویان گرایش های رشته هوافضا را در تحصیلات تکمیلی دنبال می کنند. با توجه به حضور استادان با تجربه در زمینه های تخصصی گوناگون و همچنین اطلاع از فناوری های نوین انتظار می رود صنعت فضایی دستاوردهای ارزشمندتری را به کشور هدیه کند.

دستاوردهای 50 ساله فضانوردی در یک نگاه

4 اکتبر 1957: اولین ماهواره ساخت بشر با نام "اسپوتنیک یک" به فضا پرتاب شد. این ماهواره به اندازه یک توپ بسکتبال بود و پس از قرارگرفتن در مدار با ارسال منظم سیگنال های رادیویی آغاز عصر فضا را اعلام کرد.

3 نوامبر 1957: اتحاد جماهیر شوروی در ادامه فعالیت های فضایی خود، سگی به نام لایکا را با ماهواره "اسپوتنیک دو" به فضا پرتاب کرد تا اثر سفر فضایی را روی بدن موجود زنده بررسی کند.

31ژانویه 1958: آمریکا در این تاریخ اولین ماهوره خود را با نام " اکسپرورر1" در مدار قرار داد. با اطلاعات به دست آمده از اکسپلورر کمربند مغناطیسی ون آلن کشف شد.

اول اکتبر 1958: ایالات متحده آمریکا سازمان هوافضای خود را به نام NASA تاسیس کرد.

2ژانویه 1959: اتحاد جماهیر شوروی برنامه لونا را برای کسب اطلاعات در مورد ماه آغاز کرد. مجموعه کاوشگرهای لونا طی 16 سال و انجام 48 ماموریت اکتشافات بسیار مهمی در مورد ماه و زمین انجام دادند.

12 آوریل 1961: یوری گاگارین مرزهای فضا را پشت سر گذاشت و سفری را تجربه کرد که پیش از او هیچ انسانی دیگری موفق به انجام آن نشده بود.

5 می 1961: مرکوری اولین برنامه فضایی سرنشین دار ایالات متحده بود که فضانوردی به نام آلن شپرد را با خود داشت وپروازی زیر مداری را انجام داد.

22 ژوئیه 1963: اولین کاوشگر بین سیاره ای پرتاب شد، مارینر نام اولین مجموعه از کاوشگرهای روباتی بین سیاره ای است که برای تحقیق در مورد سیاره های نزدیک به زمین طراحی و ساخته شد.

16ژوئن 1963: والنتینا ترشکو اولین زنی است که به فضا رفت. وی دو سال پس از پرواز گاگارین در کپسول وستوک، 48 بار دور زمین چرخید و سه روز را در فضا سپری کرد. این مدت زمان، از کل زمان پروازهای فضایی سرنشین دار آمریکا تا آن زمان بیشتر بود.

18 مارس 1965: الکسی لئوتوف از فضاپیمای وسخود که در حال گردش به دور زمین بود خارج شد و در حالی که با طناب به فضاپیما متصل بود به مدت 12 دقیقه در فضا راهپیمایی کرد.

16 نوامبر 1965: ونرا نام مجموعه کاوشگرهایی است که شوروری سابق برای کسب اطلاعات از سیاره زهره طراحی کرد. ونرای 3 که در 16 نوامبر 65 به سمت زهره پرتاب شد، در اول مارس 1965 به سیاره زهره رسید.

23 آوریل 1967: فضاپیمای سایوز که موفق ترین فضاپیمای سرنشین دار روسیه بود، اولین پرواز خود را انجام داد. شوروی این فضاپیما را با هدف رسیدن به ماه طراحی کرد.

15سپتامبر 1968:اولین فضا پیما به دور کره ماه چرخید و بازگشت. زوند5 سه روز پس از پرتاب به نزدیکی ماه رسید و پس از چرخش به دورآن به سمت زمین روانه شد.

20 ژانویه 1969: آپولو موفق شد به سلامت اولین انسان را روی سطح ماه فرود آورد. فضاپیمای آپولو در 16 ژانویه سه فضانورد به نام های نیل آرمسترانگ، ادوین آلدرین و مایکل کالینزرا با موشک ساترن 5 به فضا برد. فضاپیما پس از چهار روز در مدار ماه قرار گرفت.

19 آوریل 1971: اولین ایستگاه فضایی دنیا متعلق به اتحاد شوروی با نام سایلوت یک پرتاب شد.

12 آوریل 1981: اولین فضاپیمای قابل استفاده مجدد در جهان پرواز کرد. شاتل فضایی اولین وسیله نقلیه فضایی که با هدف استفاده مجدد و در نهایت کاهش هزینه های پرتاب ساخته شد.

28 ژانویه 1986شاتل فضایی چلنجر 73 ثانیه پس از پرتاب منفجر شد و همه 7 سرنشین آن جان باختند. قرار بود اولین معلم با این فضاپیما به فضا سفر کند که متاسفانه ناکام ماند.

20 فوریه 1986: ایستگاه فضایی میر پرتاب شد. میر از موفق ترین ایستگاه های فضایی جهان بود که از بخش اصلی تشکیل شده بود.این ایستگاه 15 سال عمر کرد و طی این مدت 86هزار بار زمین را دور زد.

24 آوریل 1990: تلسکوپ فضای هابل که موفق ترین ابزار ستاره شناسی جهان است ساخته شد.

28 آوریل 2001: اولین گردشگر فضا به نام دنیس تیتو چهل سال پس از پرواز یوری گاگارین و با هزینه شخصی خود به عنوان گردشگر به فضا سفر کرد.

اول فوریه 2003: شاتل فضایی کلمبیا هنگام بازگشت به زمین و لحظاتی پیش از فرود منفجرشد و همه 7 سرنشین آن جان باختند.

15 اکتبر 2003: فضاپیمای چینی شن زوی 5 حامل فضانوردی به نام یانگ لی وی پرتاب شد و کمی بعد در مدار زمین قرار گرفت. شن زو پس از پرتاب در ارتفاع 330 کیلومتری 14 بار به دور زمین گشت.

21 ژوئن 2004: اولین فضاپیمای خصوصی جهان پرواز کرد. فضاپیمای اسپیس شیپ 1 با سرمایه گذاری کامل بخش خصوصی ساخته شد و توانست جایزه ایکس پرایز را بگیرد.

18 سپتامبر 2006: انوشه انصاری به عنوان اولین زن گردشگر فضا سفزخود را آغاز کرد. وی همراه دو فضانورد دیگر با فضاپیمای سایوز از ایستگاه بایکونور قزاقستان راهی ایستگاه فضایی بین المللی شد و پس از هشت روز اقامت در ایستگاه فضایی بین المللی راهی زمین شد.

15 بهمن 1386: ایران موشک کاوشگر یک را به فضا پرتاب کرد و یازدهمین کشور دارای فناوری پرتاب موشک و ماهواره شد.

منبع:روزنامه اعتماد

بشقاب های پرنده چالشی در عصر علم

یکی از سوالاتی که انسان از دیر هنگام و آن زمانی که قدم بر این کره خاکی نهاد از خود پرسیده است، جایگاه او در این جهان است. از نخستین اسطوره های شکل گرفته تا نخستین اندیشه های فیلسوفان ابتدایی تا نخستین سوال های علمی که انسان دانا از خود پرسیده و هنوز هم می پرسد جایگاه واقعی او در این جهان است. این سوالی است که در پی آن سوال دیگری رخ می نماید. آیا ما در این جهان شگفت انگیز تنها هستیم؟ آیا تمامی این کائنات قلمرو انسانی است که بر سیاره خاکی در اطراف خورشید پرسه می زند؟ زمانی پاسخ این سوال معلوم بود. در آن هنگام نه ابعاد جهان پیدا بود و نه انسان اشرافی بر علم سماوات داشت. به همین دلیل با وجود سخنان گاه و بی گاهی که برخی از دانشمندان فرهیخته فرهنگ های مختلف از شرق و غرب در مخالفت با ایده رایج آن روزگار بیان می‌کردند، آنچه صدای واحد تفکر انسان تا پایان قرون وسطی باقی ماند مرکزیت انسان بر زمین و زمین در کیهان بود، کل کیهان در افلاکی به گرد زمین می گردیدند و انسان در مرکز این جهان بود. این سخن چنان با تار و پود تفکر رایج در هم آمیخته بود که هر صدایی که به مخالفت بر می خواست تکفیر می شد. تاریخ گواه بسیار بر شکنجه های معروف دوران انگیز اسیون یا تفتیش عقاید دارد که دانشمندانی چون این گونه نمی ایدیشیدند شکنجه و زندانی و نابود شدند. داستان معروف گالیله را همه خوانده اند، اما همه این افراد به خوش اقبالی گالیله نبودند. در این شرایط ایده ملاقات با موجوداتی از فضاهای دور و اصولا امکان وجود حیات در جای دیگری از کیهان تفکری غریب می نمود، اما بودند کسانی که چنین گمانی داشتند. جوردانو برونو یکی از این افراد بود که مدعی وجود حیات در نقاط دیگری از کیهان بود و بادافره این ادعای خود را با جانش پرداخت.

تغییر دید گاه های قرون وسطی و کشفیات پرشتاب علمی که از قرن 17 میلادی آغاز شدند رفته رفته سرعت گرفتند و ما نه تنها جایگاه خود در مرکز کیهان را از دست دادیم که به گوشه ای دور دست از کهکشانی پرتاب شدیم که 100 میلیارد ستاره چون خورشید داشت و خود یکی از میلیاردها کهکشان شناخته شده عالم بود. آیا در میان این همه ستاره و سیاره، تنها زمین بوده است که بذر حیات را در دل خود پرورش داده است؟ این سوال زمانی که با طوفان پیشرفت های فنی فضایی و علمی و به ویژه پس از پایان جنگ جهانی دوم همراه شد، انسان معاصر را که شاهد رشد معجزه فناوری بود به فکر وا داشت که چرا در جای دیگر موجوداتی نباشند که اگر باشند می توانند پیشترفته تر از ما باشند و به دیدار  ما بیایند و ما را از تنگ نظری های کودکانه خود نجات دهند.

انسان معاصر باید هم به چنین موضوعی باور پیدا می کرد. سر آرتور سی کلارک در یکی از قوانین سه گانه خود بیان می کند هر فناوری وقتی به حد کافی پیشرفت کرد دیگر قابل تشخیص از جادو نیست و انسان دهه 60 و 70 میلادی در حالی خاطره نخستین پرواز انسان با هواپیما را در ذهن داشت شاهد سفر انسان به ماه شده بود. او اسیر جادوی علم مدرن شده بود و یکی از مهم ترین عرصه هایی که توانست در آن مرزهای علم و جادو را به هم بزند دیدار با موجودات فضایی بود، اما آنها که هنوز هم معتقد به دیدار فضاییان از زمین هستند آغاز داستان را به پیش از این مربوط می دانند.

فروردین سال 1383 را به خاطر دارید؟ اگر یادتان باشد در آن هنگام اگر روزنامه ای را ورق می‌زدید یا یکی از شبکه های رادیو تلویزیونی را مرور می کردید شما می توانستید اخبار فراوانی را در خصوص ظهور و پروازهای اشیای پرنده ناشناس بر فراز آسمان ایران بیابید.

گزارش های گوناگون در این خصوص به حدی بود که مقامات رسمی را به واکنش وادار کرد و برنامه های گوناگونی در خصوص این اجرام ساخته شد، اما اندکی بعد زمانی که به اواخر اردیبهشت ماه نزدیک شدیم کم کم فصل تعطیلات موجودات فرا زمینی به پایان رسید و بشقاب های پرنده به ناگهان، همان طور که آمده بودند، بازگشتند و آنچه برای ما باقی ماند جنجالی بزرگ بود. در آن زمان گروه های نجومی فراوانی سعی کردند در باره ماهیت این اجرام نورانی پرنده ناشناس دست به روشنگری بزنند و به مردم یادآوری کنند آن جرم درخشان که آنها را مسحور کرده چیزی جز سیاره درخشان زهره نیست. اینک با گذشت نزدیک به 4سال از آن زمان بار دیگر بشقاب های پرنده به آسمان ایران آمده اند و جالب این که دوباره همراه با طلوع سیاره زهره، در روزهای آینده زهره درخشان تر خواهد شد و موج گزارش های مردمی از رویت بشقاب های پرنده نیز افزایش خواهد یافت و به همین دلیل بد نیست در این فرصت پرونده 3 سال قبل از مرور کنیم تا ناچار به تکرار اشتباهات آن سال ها نشویم.

داستان بشقاب های پرنده داستانی است که به نظر می رسد باید به دوران مدرن تعلق داشته باشد، اما از دید کسانی که حضور این اشیا را باور دارند از پیشینه ای بسیار غنی برخوردار است.

اولین نشانه ها از ظهور این اجرام که معمولا با ظاهری مشابه یک کلاه لبه دار ظهور می کنند به دورانی  باز می گردند که انسان حتی تصوری از پرواز نیز در سر نداشت. شاید یکی از نخستین مدارک ثبت شده از چنین تصوراتی به حدود 12 هزار سال پیش باز گردد، فهرست این گزارش های ابتدایی از بشقاب های پرنده یا به عبارت امروزیش  UFO که گاهی در فارسی از معادل شپن (شیء پرنده ناشناس) نیز برای آن استفاده شده، آنقدر زیاد است که مجال اشاره تمامی آنها در یک گزارش کوتاه ممکن نیست، اما در دوران جدیدتر نیز این گزارش ها ادامه یافت. در آثار هنری باقی مانده از قرون وسطی نیز این داستان ادامه داشت.

 برای مشاهده نقاشیهای اشیای آسمانی در قرون وسطی روی این لینک کلیک کنید.

این نشانه ها با شروع دوران پرشتاب رنسانس و تجدید حیات علمی اروپا کمتر دیده شد و به نظر می‌رسید تمرکز انسان روی پدیده های در دسترس تر زمینی قرار گرفته است. اما این تمرکز بالا نیز باعث نشد تا حتی قابل اعتمادترین دانشمندان دوره معاصر از تفکر درباره موجودات فضایی و سفر آنها به زمین غافل بمانند که نمونه جالب توجه آنها گوس ریاضیدان برجسته آلمانی است که پیشرفت های ریاضیات دوران کلدانی و بابلی را نتیجه ملاقات فرازمینی ها با بنیانگذاران این تمدن می داند.

دوران پرتنش جنگ های جهانی که در آن فناوری های جدید عرصه های تازه ای برای بروز یافته بودند دوران جدید بود که انسان بار دیگر به موجودات هوشمند فرازمینی روی خوش نشان داد. سال‌های 1946 و 1947 آغازی دوباره برای این داستان بود.

در ابتدا گمان می شد اشیا نوعی ابزار پروازی جدید و ساخت اتحاد جماهیر شوروی سابق است که اینک در آغاز جنگ سرد قرار است نقش جاسوس های هوایی بلوک شرق را بر عهده گیرد اما انتشار گزارش رویت این سفینه های بیگانه! بر فراز کاخ کرملین در مسکو و سپس دیگر نقاط شوروی و انتشار این نکته که روس ها هم مدتی است با این میهمانان ناخوانده درگیر هستند توجه دانشمندان را به سوی پاسخ متفاوت جلب کرد. سازمان های هوایی و فضایی دو قدرت شرق و غرب هر یک کمیسیوهای ویژه ای را برای بررسی این موارد ترتیب دادند. هدف اصلی این کمیسیون ها پاسخ به 2 سوال اساسی بود. نخست آن که اجرامی که رصد آنها توسط گروهی از افراد از طیف های گوناگون از کشاورز گرفته تا خلبان ها و حتی برخی فضانوردان گزارش می شد آیا واقعا وجود دارند و اگر این طور است منشا آنها چیست و دوم این که آیا این اجرام خطری برای امنیت ملی کشورها و در مرحله بعد زمین به بار خواهند آورد؟

یکی از این کمیسیون ها در سال 1953 تاسیس شد و به بررسی دقیق تمام گزارش های منتشر شده تا آن موقع پرداخت و در سال 1954 گزارش این کمیسیون منتشر شد. در این گزارش سعی شده بود با دلایل علمی وجود UFOها به چالش کشیده شود اگر چه انتظار می رفت با انتشار این گزارش داستان بشقاب های پرنده پایان پذیرد، اما سیل مشاهدات ادامه داشت و در نهایت در سال 1956 سازمان نیکاپ (NCAP) یا کمیته ملی تحقیقات پدیده های فضایی مسئولیت تحقیق را بر عهده گرفت. این کمیسیون با عضویت چندین مقام هوانوردی و اعضا سابق CIA تلاش داشت تا به توضیحی دقیق دست یابد. در همان زمان پروژه معروف به کتاب آبی که هدفش بررسی دقیق گزارش های مربوط به ا ین موارد بود آغاز شد و البته هیچگاه گزارش نهایی آن از فرصت انتشار نیافت چرا که در 37  اوت 1966 به دلیل اختلالی که در سیستم مخابرات پایگاه استراتژیک موشک های قاره پیما در داکوتای شمالی و همزمان با رویت شیء پرنده ناشناسی رخ داد، جانسون رئیس جمهور وقت آمریکا را وادار کرد تا دستور تشکیل یک کمیسیون دیگر به سرپرستی ادوارد کندون را صادر کند. وی و همکارانش به بررسی بیش از 100 مورد از معتبرترین گزارش ها پرداختنداعضا این کمیسیون 60 نفره را اخترشناسان، مهندسان، خلبانان و حتی روان شناسان تشکیل می دادند. سرانجام نتیجه این تحقیق که به گزارش کندون مشهور شده بود در 1000 صفحه و با مهر تایید آکادمی ملی علوم آمریکا، منتشر شد. در این گزارش مفصل اعلام شده بود تمامی موارد بررسی شده در این گزارش دارای توضیحات علمی و قابل قبول بوده و ارتباطی با موجودات هوشمند فرازمینی یا فعالیت های جاسوسی دیگر کشوها ندارند. در روسیه داستان با عاقبتی مشابه مواجه شد. یک گروه 18 نفره به نام کمیسیون دائمی امور فضایی مسولیت بررسی این گزارشی ها را بر عهده داشت و پس از آن نیز کمیسیون علمی شوروی به بررسی دقیق آنها پرداخت و سرانجام اعلام شد، بررسی تمامی  گزارش‌‌های رسیده نشان از آن دارد که تمامی این موارد دارای منشا طبیعی بوده اند و هیچ موردی به صورت مشکوک باقی نمانده است. این گزارش ها اگر چه با ذائقه علاقه مندان ارتباط با موجودات فضایی سازگاری نداشت، اما انجام آنها نشان از اهمیت یاقتن این موضوع در بین اذهان علمی جوامع داشت. اینک طبقه بندی های گوناگونی برای این اشیای ناشناس انجام شده بود.

گزارش های معتبر در 3 دسته با عناوین برخورد نزدیک از نوع اول تا سوم دسته بندی می شد در برخورد نوع اول افراد تنها این اشیا را می دیدند، در نوع دوم علاوه  بر دیدار با آنها صدای این اشیا نیز به گوش  می رسید و در برخورد نزدیک از نوع سوم علاوه بر دیدن سفینه های بیگانه و شنیدن صدای آنها ملاقات هایی نیز بین سرنشینان آن و زمینیان گزارش می شد. اگر چه با گذر زمان از تعداد این گزارش ها کاسته شد، اما آن به معنی متوقف شدن آنها نبود. هنوز بیش از چند سال از ادعای پزشکان فرقه رایلی مبنی بر موفقیت در شبیه سازی انسان نمی گذرد. ادعایی که موجی عظیم در رسانه های جهان به راه انداخت. اعضای این فرقه که خبر این فعالیت آنها چندی پیش تیتر اول تمام خبرگزاری های جهان بود، خود را مرید مردی به نام رایل می دانند که معتقد است در یکی از کوهنوردی های هفتگی خود در آمریکا با موجودات فضایی ملاقات کرده است و آنها به او اعلام داشته اند که به زودی برای ملاقات دوباره به زمین باز خواهند گشت و ضمن آموزش روش کلونینگ انسان، از او خواسته اند که زمینه را برای بازگشت آنها آماده کند!

افزایش میل عمومی به پدیده UFO ها باعث توجه فیلم سازان بسیاری به این موضوع شده و مشاهده اشیایی که در نگاه اول توضیحی برای آنها وجود نداشت به مرور زمان اسطوره ای نو را شکل داد.

هنوز آن روز بزرگ نرسیده است که بشر در دیداری با فرا زمینیان یک بار و برای همیشه در تمام شوون تفکر خود تجدید نظر کند. شاید ما شاهد آن روز نباشیم، اما روزی که چندان دور نیست نشانه‌ای از حیات در فراسوی زمین یافت خواهد شد.

نویسنده: پوریا ناظمی

تکمیل شده توسط بخش دانش و فناوری

آسمان شهر ما آفتابی است

نسل بشر از دوره‌های تاریخی بسیار دور و زمان‌های گذشته تلاش می‌کرد وضع هوا را پیش‌بینی کند. اما امروزه، پیش‌بینی‌های هواشناسی از راه جمع‌آوری اطلاعات ارزشمند و گرانبها در مورد وضعیت فعلی جو زمین و استفاده از «درک علمی فرآیندهای جوی» در شاخه‌ای از علم به نام «متثورولوژی» انجام می‌شود و اغلب نتایج علمی و دقیقی را تولید می‌کند. به دست نیاوردن در کی درست از فرآیندهای جوی به معنای آن است که هر چه محدوده هواشناسی (یعنی تفاوت زمانی بین لحظه حاضر و زمانی که قرار است نتایج هواشناسی برای آن اعلام شود) افزایش یابد، دقت و صحت اطلاعات ارائه شده توسط هواشناس نیز افت خواهد کرد.

در طول هزاران سال مردم ساکن در همه مکان‌ها و زمان‌ها سعی می‌کردند به شکل‌های مختلف وضع هوا را پیش‌بینی کنند. در سال 650 پیش از میلاد مسیح، اهالی بابل سعی می‌کردند وضعیت هوا را از روی شکل هندسی ابرها پیش‌بینی کنند. در سال 340 پیش از میلاد ارسطو برای نخستین بار شکل ابرها را در علمی با عنوان Meteorologica  بررسی کرد. پس از او تقریبا در سال 300 پیش از میلاد چینی‌ها نیز با روش‌های سنتی به هواشناسی پرداختند. روش‌های سنتی و باستانی پیش‌بینی هوا معمولا متکی به صفات و خصوصیت‌های مشاهده شده آب و هوا توسط مردم بود. برای مثال مردم به نتیجه‌ای تجربی رسیده بودند. که می‌گفت اگر در لحظات غروب خورشید، آسمان قرمز رنگ شود، روز بعدی معمولا بدون ابر و صاف خواهد بود. تجربیات جمع شده در طول سالیان، در نهایت به تکمیل دانش هواشناسی بشر منجر شدند.

در سیستم نوین پیش‌بینی وضعیت هوا، پنج مرحله اصلی وجود دارد:

1- جمع‌آوری اطلاعات:

مشاهده وضعیت جوی، فشار هوا، دما، سرعت باد، جهت باد و رطوبت هوا توسط ایستگاه‌های خودکار پیش‌بینی  هوا، شناورهای آبی و ماهواره‌های هواشناسی انجام می‌گیرد. سازمان بین‌المللی هواشناسی (WMO) تصمیم دارد ابزارهای مورد استفاده کشورها در این زمینه را استاندارد و یکپارچه کند و لوازم مورد نیاز و نیز قوانین مربوط به بررسی هوا را در سراسر دنیا به شکلی یکسان پیاده کند.

در حال حاضر در سراسر دنیا استخراج داده‌ها از طریق ماهواره‌های هواشناسی رایج‌ترین روش برای مطالعه هوا محسوب می‌شوند. ضمن اینکه تصویرهای شفاف و قابل مشاهده آنها از عوارض جوی به هواشناسان برای بررسی روند حرکت ابرها و نیز هواشناسی عددی بسیار کمک خواهد کرد. این تصویرها که به صورت امواج مادون قرمز مخابره می‌شوند، می‌توانند از دمای سطح و بالای ابرها خبر بدهند و به پیش‌بینی جهت وزش باد نیز کمک کنند. رادارهای خاصی نیز در مراکز هواشناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد که شدت و محل اتفاق افتادن یک فرآیند جوی را نشان می‌دهد و سرعت و جهت وزش باد را بررسی می‌کند. اندازه‌گیری دما، رطوبت و میزان ابرهای بالای جو از طریق فرستادن بالن‌های هواشناسی به آسمان ممکن می‌شود. این بالن‌ها اطلاعات را از سطح 30هزار متری از بالای زمین تا رسیدن به استراتوسفر می‌سنجند و مخابره می‌کنند. در سال‌های اخیر هواپیماهای تجاری نیز که تا ارتفاعات قابل قبولی از سطح زمین اوج می‌گیرند، به فرآیند هواشناسی جهانی کمک کرده‌اند.

2- جمع‌بندی اطلاعات:

در این فرآیند که جمع‌بندی و ترکیب اطلاعات نامیده می‌شود، اطلاعات به دست آمده از راه مشاهدات و منابع در مقایسه و نتیجه‌گیری با آخرین مدل‌های عددی و گرافیکی از وضع هوای ساعات و لحظات قبلی قرار می‌گیرد و با مدت مشابه در روزها و هفته‌های قبل سنجیده می‌شود تا وضعیت هوا آنالیز و تحلیل شود. به همین دلیل نیز این کار بهترین تخمین برای وضعیت هوایی کنونی و آینده جو را به دست می‌دهد. برای این جمع‌بندی نیز از یک شبیه‌سازی سه وجهی شامل دما، رطوبت و مشخصات باد استفاده می‌شود.

3- پیش‌بینی عددی وضع هوا:

در پیش‌بینی وضع هوا به روش دیجیتالی و عددی که اصطلاحا NWP نامیده می‌شود، از میکروکامپیوترهایی با پردازنده‌های فرا معمولی استفاده می‌شود که وضعیت جو را شبیه‌سازی می‌کنند. آنها اطلاعات فعلی هوا را دریافت می‌کنند، به طراحی و ترسیم نمودارها و نقشه‌های آن می‌پردازند و سپس برای یک مدت زمان مشخص از طریق برنامه‌هایی که مهندسان رایانه با کمک علوم فیزیک و مکانیک سیالات (دینامیک- استاتیک) نوشته‌اند، شرایط جو در آینده را پیش‌بینی می‌کنند. البته معادلات پیچیده و چندهزار مجهولی ویژه‌ای که از طریق زبان‌های برنامه‌نویسی خاص نوشته شده‌اند تا شرایط سیالات موجود در جو را بسنجند، با هر رایانه‌ای اجرا نمی‌شوند و نیاز به ابر رایانه‌هایی دارند که در اختیار مراکز و پایگاه‌های هواشناسی بزرگ هستند.

4- فرآیند شبیه سازی مدل پیش‌بینی:

اطلاعات به دست آمده خروجی، اغلب خام هستند و قبل از انتشار، ویرایش شده و تغییر می‌یابند. برای این کار از روش‌ها و فنون آماری استفاده می‌شود. که جانبداری‌های غیرعمدی ناشی از ساختار خاص کدهای برنامه‌‌نویسی نرم‌افزارهای پیش‌بینی و نیز دخالت عوامل انسانی را حذف می‌کنند. ایجاد هماهنگی با دیگر پایگاه‌های ارائه دهنده اطلاعات که وضعیت جو را با NWP سنجیده‌اند نیز از دیگر کارهای مخصوص این فرآیند است. در گذشته، کارشناسان هواشناسی تنها بابت آنچه از راه مشاهده‌ها نتیجه‌گیری می‌کردند، پاسخ‌گو و مسوول بودند. اما امروزه پیش‌بینی وضع هوا در 24 ساعت آینده، کمترین بهره را از عوامل انسانی می‌برد و این مساله، ارزش اطلاعات استخراجی را افزایش می‌دهد. امروزه مردم تنها خواستار این هستند که کارشناسان هواشناسی، اطلاعات پیچیده را برای آنها دوباره تفسیر کنند.

5- پخش داده‌ها بین کاربران:

آخرین مرحله در فرآیند پیش‌بینی وضع هوا احتمالا مهم‌ترین مرحله نیز هست. اینکه کاربر و کاربر پایانی به چه داده‌هایی درباره وضع هوا نیاز دارد، به طوری که اطلاعات ارائه شده به او هم از سادگی و هم از کارآیی و فایده لازم برخوردار باشد، یک دانش بسیار تخصصی است.

مردم و افکار عمومی مهم‌ترین مخاطبان داده‌های هواشناسی هستند. توفان‌های تندری می‌توانند باعث ایجاد بادهای شدید، رعد و برق‌های خطرناک و صاعقه زدگی‌های شدید، مرگ افراد، از کار افتادن نیروگاه‌های برق و خسارات فراوان به سیستم حمل و نقل دریایی و زمینی شوند. برف‌های سنگین و طولانی مدت نیز می‌توانند ارتباطات در راه‌های مواصلاتی و تجارت را از کار بیندازند و برای مدت زمان‌های طولانی دچار رکود کنند. گرما یا سرمای شدید نیز می‌تواند به مرگ یا بیماری افرادی که دارای تجهیزات حفاظتی لازم نیستند منجر شود.

سید ایمان ضیابری

روزنامه جام جم

هیولای کیهانی

در اعماق کهکشان ابرماژلانی بزرگ، در فاصله ی 160،000 سال نوری از ما، یک هیولای کیهانی عظیم الجثه متولد شده است. حفره ی گشاد این توده ی گاز حدود 250 سال نوری گستردگی دارد و جریانی از ذرات پرجرم از درون آن به بیرون می وزد. آرواره های گازی در حال رشدش، پوسته های در حال گسترشی هستند که احتمالا از یک ابرنواختر قدیمی بجامانده اند و هنوز اشعه ی ایکس داغ تابش می کنند....

ولی این مخلوق دهان گشاد دقیقا چیست؟!

درست در منطقه ای که یک خوشه ی ستاره ای باز به نام NGC1929 مستقر است، یک سحابی پیچیده به نام «ابَرحباب ان 44» (N44 Superbubble) که در طول سالها، مورد توجه بسیاری از تلسکوپها و دانشمندان قرار گرفته است. این «اَبَرحباب» احتمالا با انفجار یکی از ستارگان پرجرم درون خوشه بوجود آمده است. این انفجار، یک سوراخ درونِ توده ی گازهای اطراف ایجاد نموده و باعث آشفتگی آن شده است. ولی هنوز دانشندان درباره ی چگونگی ایجاد آن اطمینان ندارند.

یک ستاره شناس به نام Phillip Massey می گوید: «زمانی که ما به سرعت گازها در این ابر گازی، توجه می کنیم ناسازگاری هایی بین اندازه ی حباب و سرعتهای تخمینی بادها می بینیم.»

در این منطقه چه چیزهایی پیدا می شود؟

ستارگان متغیر ولف-رایت، ستارگان پرجرم تکامل پیدا کرده، ابَرستاره های رده ی طیفی O، دوتایی های باجرم بالا و متغیرهای آبی درخشنده! اینها همگی از نوع ستارگان پرجرم  هستند که بسیار سریع - ولی با فرایند فلز سازی متفاوت بادیگر ستارگان - ایجاد شده اند. باد و تابش اشعه ها از ستارگان داغ، جوان و درخشنده ی درون N44F، توده های گاز درون سحابی را برانگیخته می کند و باعث تابش آنها می شوند.

این فکر وجود دارد که ابَرحباب ها می توانند در مناطقی که توده های گاز به هم فشرده شده اند، عاملی برای ایجاد ستاره های جدید باشند.

منبع:

http://www.universetoday.com/

ترجمه:

ا.م.گمینی

تصاویری زیبا از رنگ آمیزی بدنه هواپیما/قسمت اول

تصاویری زیبا از رنگ آمیزی بدنه هواپیما/قسمت دوم

تبیان(بخش دانش و فناوری)

تصاویر مرتبط

تصاویری زیبا از رنگ آمیزی بدنه هواپیما/قسمت سوم

تبیان( بخش دانش وفناوری)

تصاویر مرتبط