4- واژگان اروپایی و ترکی مغولی و ... :

      این بخش سخت ترین بخش بازشناسایی واژگان فارسی سره از بیگانه هاست، چرا که دادستان (قانون) خاصی برای بازشناسایی واژگان اروپایی و مغولی نداریم ولی چنانچه آشنایی نسبی ای با زبان های اروپایی پیدا کنیم، می تواند بازشناخت واژگان را برایمان آسان کند. چند نمونه از واژگانی که ممکن است گمان کنید فارسی هستند ولی این گونه نیست عبارتند از:

      کادو : فرانسوی،  یورش: مغولی،  فلسفه: یونانی،   ساک: فرانسوی،   قاشق: ترکی،   آقا: ترکی،  خانوم: ترکی.

که برابر فارسی آن ها به ترتیب عبارتند از:

      ارمغان، تاخت، --، کوله پشتی، کفچه(چمچه)، خواجه، بانو.

     روشن است که آموختن دستورهای ساختن واژه در زبان فارسی شناختی گسترده تر نسبت به ریخت و شکل کلی واژگان فارسی به ما می دهد. از این رو به شما سفارش می کنم که با خواندن بخش ساخت واژه در کتاب های زبان فارسی این شناخت را به دست آورید.

     ولی برای آن که به طور کلی با روح واژگان فارسی آشنا شوید ویژگی جالب زبان فارسی که "ویژگی ترکیبی زبان فارسی" نامیده می شود را برایتان بازگو می کنم:

      زبان فارسی، در شمار زبان های ترکیبی است، بر خلاف زبان عربی که از زبان های اشتقاقی است؛ بدین معنی که در زبان عربی برای نمونه اگر بخواهند  واژه هایی از واژه ی "علم" بسازند، طبق ساختارهایی خاص آن را به قالب هایی می برند و با افزودن واج یا واج هایی به آغاز، میان و پایان آن، واژه هایی مشتق پدید می آورند که اغلب صورت خود واژه شکسته می شود و "علم" در واژه های تازه، به طور سالم دیده نمی شود؛ چنان که در واژه های:

  "علم- علوم، عالم، علماء، علیم، معلوم، اعلام، استعلام، تعلیم، تعلم، علامه، اعلم، معلم، معلمه، معلومات، متعلم، عَلَم، اَعلام"

این نکته دیده می شود.

      ولی در زبان فارسی،

    نخست آن که : دایره ی مشتق ها بسیار محدود است،

    و دیگر آن که :روش ساختن واژگان نو مانند زبان عربی نیست، بلکه اغلب با آوردن پیشوند یا پسوند یا واژه ای دیگر به آغاز یا پایان واژه، واژه ای نو پدید می آورند که در هیچ یک از آن ها صورت اصلی واژه (و در مشتق ها صورت اصلی بن فعل) شکسته نمی شود؛ چنان که در برابر "علم" عربی، "دانش" فارسی به کار میرود که خود از مشتق هاست و از بن مضارع "دان" و "ش" اسم مصدری ترکیب یافته و مشتق های دیگر این بن به جز فعل های مضارع و دستوری  ( می دانم، بدانم، بدان)عبارتند از دو صفت فاعلی "دانا" و "داننده"؛ و مشتق های بن ماضی آن یعنی "دانست" افزون بر فعل های گذشته و آینده، منحصر است به صفت مفعولی "دانسته" و مصدر "دانستن"؛ در صورتی که واژه های مرکب از همان واژه ی "دانش" فراوان است؛ مانند : دانش آموز، دانشجو، دانشمند، دانشگاه، دانشکده، دانش دوست، دانش پژوه، دانشنامه، دانشیار، دانشسرا، بی دانش.

       دیگر ترکیب های مشتق های دیگر فعل "دانستن" نیز کم نیستند و از آن جمله است: فیزیک دان، قدردانی، حقوق دان، همه چیزدان، نادان، ندانسته، ندانم کاری (اصطلاح مردمی)؛ و مشتق های فعل های دیگر هم همین حالت را دارند با اندکی اختلاف.

       برای آن که ویژگی ترکیبی زبان فارسی و اهمیت و تنوع و گستردگی آن به خوبی آشکار شود، برای نمونه ترکیب های مهم و آشنای "دل" را که در همه ی آن ها واژه ی "دل" به همان صورت مانده است را می آوریم:

    1- با افزودن بن مضارع یا صفت های مشتق یا جامد به پایان آن؛

      دلارا (ی)، دل آرام، دل آزار، دل آزرده، دل آسا، دل آشوب، دل آگاه، دل آگنده، دلاور، دلاویز، دل افتاده ،‌ دل افروز(=دلفروز)، دل افسرده، دل افکار، دل انگیز، دل انگیزان (آهنگی از موسیقی)، دل باخته، دلباز، دلبر، دل بسته، دلبند، دلپذیر، دل پرور، دل پسند، دل پیچه، دل جو، دل خراش، دلستان، دل سوخته، دلسوز، دل شده، دل شکر، دل شکسته، دل شکن، دلفریب، دلکش، دلگشاد ( به معنی طرب و نشاط)، دلگیر، دل مانده، دل مرده، دل نشان، دل نشین، دلنواز، دل بر، دلتنگ، دل چرکین، دلخوش، دل زنده، دلسرد، دل سیاه، دلشاد، دلگران، دلگرم، دل مشغول.

    2- با افزودن اسم به پایان آن؛

      دل پیچه، دل پیشه، دلخون، دل درد، دل دزد، دل رحم، دل ریش.

    3- با افزودن مصدر به پایان آن؛

      دل آزردن،  دل باختن، دل بردن، دل بستن، دل برکندن، دل دادن، دل داشتن، دل دربستن، دل سپردن، دل شکستن، دل کندن، دل گرفتن، دل نمودن، دل نهادن.

     4- با افزودن صفت به آغاز آن؛

       آزرده دل، آگنده دل، افسرده دل، بد دل، تیره دل، پر دل، تنگ دل، چرکین دل، خوشدل، دو دل، زنده دل، سوخته دل، شکسته دل، روشن دل، سیاه دل (=سیه دل)، صاحب دل، کوردل، گرفته دل، مرده دل، مشغول دل، یکدل.

     5- با افزودن اسم به آغاز آن؛

        سنگ دل، رحم دل، شیردل، بزدل، مرغ دل.

     6- با افزودن پیشوند و پسوند؛

        دلیر، بی دل ، همدل.

     7- به صورت ترکیب های گوناگون از حاصل مصدر و جز آن؛

         دل سوزگی، دلسوزه، دل از کف داده، دل خوش کنک، دل دل زدن، از ته دل،‌ دل دل کنان، دلواپس، دل و دین باخته، داغ در دل، دو دله، یکدله.

       کمابیش از همه ی ترکیب هایی که مفهوم وصفی دارند می توان با افزودن "ی" یا "گی" اسم مصدر ساخت، مانند: دلاوری، دلخوشی، دلدادگی.

       نیز با افزدون "نا" به آغاز و "انه" به پایان برخی از آن ترکیب ها، قید یا صفت مرکب دیگری پدید می آید: نادلشاد، نادلخواه، نادل چسب، دلاورانه، دلیرانه.

       همچنین از ترکیب آن با مصدرهای فعل های عام از قبیل کردن، نمودن، ساختن، بودن، شدن، گشتن، گردیدن، مصدرهای مرکبی به دست می آید: دلسرد کردن، دلخوش نمودن، آزرده دل ساختن، شکسته دل شدن، رحم دل بودن، دلشاد گشتن، دلریش گردیدن.

- و به این ترتیب ده ها واژه ی مرکب دیگر بر ترکیب ها افزوده می شود.

       به همه ی این ها باید ترکیب ها و عبارت های بی شماری را که "دل" در آن ها به کار می رود افزود؛ همچون :   دل در گرو عشق کسی داشتن، ترس و وحشت به دل راه دادن، عنان عقل به دل سپردن...

       بدیهی است که این گونه ترکیب ها منحصر به "دل" نیست و از واژه های دیگر نیز واژگان مرکب گوناگونی پدید می آید.

       امروزه با پیشرفت صنعت و تمدن نوین، در برابر واژه های بیگانه برای مفهوم های دانشی، صنعتی، سیاسی، فرهنگی اجتماعی، فلسفی، اقتصادی، حقوقی، و جز آن، اصطلاح هایی ساخته شده است که همه یا بیشتر آن ها از سوی همگان پذیرفته شده است و به اصطلاح، جا افتاده است؛ از آن دسته است ترکیب ها و اصطلاح هایی چون:

       بزرگ راه، ایستگاه،‌ فرودگاه، هواپیما، ماهواره، فضانورد،‌ هواشناسی، کودکستان، دبیرستان، هنرستان، دانش آموز، دانشجو، دانشکده، دانشگاه، دانشسرا، دانشیار، دانشنامه،استادیار، شهرداری، شهربانی، بخشدار، استاندار، دهدار، دهبان، دریابان، دریادار، دریاسالار، راهنمایی رانندگی، راننده، خودرو، دادگستری، دادگاه، دادسرا، دادستان، دادرسی، پاسگاه، هنرسرا، هنرجو، سبک شناسی، واژه شناسی، ریشه شناسی، آزمون شناسی، زیست شناسی، گیاه شناسی،‌ جانورشناسی، کان شناسی، آسیب شناسی،‌ باستان شناسی، ایران شناسی، خاورشناسی، جامعه شناسی، زیباشناسی، روان شناسی، روان کاوی، روان پزشکی، دندان پزشکی، دام پزشکی، دامپروری، دامداری،

سرشماری، آمارگیری، ماشین سازی، اسلحه سازی، داروسازی، نوسازی، رادیوسازی، گروه بان، سرگرد، سرتیپ، سرلشگر، ارتشبد، آموزش و پرورش، بهداشت، بهداری، بهیار، بهسازی، بیمارستان، تیمارستان، درمانگاه، نمایشگاه، فروشگاه، زایشگاه، آزمایشگاه، پرورشگاه، آسایشگاه، اندرزگاه، کارگشایی، کانون جهان گردی، بیگانه پرستی، میهن فروشی، میهن دوستی، خود کم بینی، آتش نشانی

و صد ها اصطلاح و ترکیب دیگر که در فارسی امروز به کار می رود.

همچنین ترکیب ها و اصطلاح ها ی عامیانه ، چون: بشور بپوش، ورپریده، پاچه ور مالیده، دست پاچه شدن و ...؛ که هر روز ده ها بلکه صدها نمونه از آن ها را می شنویم.

     تا آنجایی که من می دانم کمابیش همه ی واژگان عربی از یک ریشه ی سه واجی ساخته شده اند، مانند "ف-ع-ل" که ریشه ی واژه های "فاعل"، "مفعول"، "فعل" و ... است یا "ک-ر-م" که ریشه ی واژگان "کریم"، "مکرمت"، "کرامت" و ... است. این ویژگی واژگان عربی کمک بسیار بزرگی به ما می کند تا آن ها را از واژگان فارسی بازبشناسیم.

     در بیش از 99% واژگانی که در فارسی کنونی به کار می روند این دستور کاربرد دارد؛ یعنی برای نمونه چون واژه ی "لباس" با واژه ی "ملبس" هم خانواده است یعنی دارای ریشه ی یکسانی است واژه ای عربی است؛ و یا واژه های "کتاب"، "مکتب"، "کتابت"، "مکتوب" و "مکاتبه" دارای ریشه ای یکسان هستند (ک-ت-ب) پس از زبان عربی به پارسی راه یافته اند.

     هرچند همان گونه که پیش از این گفتم این دستور برای بیش از 99% واژگان کاربرد دارد و نه همه! چرا که واژگان بسیاری هم از زبان فارسی به عربی راه یافته اند و آنان با استفاده از آن واژه و با دستورزبان خودشان واژگان دیگری را از آن مشتق کرده اند.

     برای نمونه واژه ی "دین" که مشتق های "متدین"، "تدین" و "دیانت" را دارد و یا واژه ی "نگر" [= نظر] که دارای مشتق های "نظارت"، "منظره"، "مناظره"، "ناظر"، "منظور"، "متناظر" و ... است از آن جمله اند. البته با دانستن این که واژه ی "نگر" [=نظر] و "دین" فارسی هستند شناسایی مشتق های آن ها کار دشواری نخواهد بود.

     شوربختانه (متاسفانه) کاری که ما درباره ی وارد کردن واژه های بیگانه به زبانمان کرده ایم به طور کامل متفاوت از کاری است که تازیان کردند. آن ها یک واژه را از زبانی دیگر مانند فارسی گرفته اند و با ساخت های زبانی خودشان چندین واژه را از آن یک واژه ساخته اند و مشتق گرفته اند ولی ما یک واژه را به همراه هم خانواده های آن واژه که با دستور زبان عربی ساخته شده اند به زبان خودمان آورده ایم و با این کار یکی از بزرگ ترین زیان ها را به زبان خود زده ایم.

     بنابراین حتی به کار بردن واژه هایی مانند "ناظر" و "متدین" که ریشه ی آن ها یک واژه ی فارسی است به هیچ روی سفارش (توصیه) نمی شود.

پارسی

چشمت بمن تمامت دیدار پارسیست

یاد هوای توست که در تار پارسیست

آهنگ آشناست که در ما فتاده است

آئین ما و توست که گفتار پارسیست

گه ماه و گه ستاره و گه آب میشود

در ماه و ما تو همه پندار پارسیست

خون سیاوش است که در گل فتاده است

آواز بهمنست که در دل فتاده است

این یادگار  زمزمهُ  آشنای ماست

این محتوای غمزدهُ سر نای ماست

امروز اگر بدست کسی کهنه و نو است

امروز اگر جدا ز سمرقند و ده نو است

این خنگ رودکیست که فرغانه میرود

این بوی جوی ماست که تا خانه میرود

این راز مولویست که در تار پارسیست

تا زنده گیست نغمهُ گیتار پارسیست

                                                             ابراهیمی

زبان همپای عالم هستی در
حال گسترش است

فرستنده: علی فایق

(قسمت دوم)

به این اساس ما باید کوشش کنیم که اول خود را جمع کنیم. به حیث یک ملت شویم و وحدت ملی داشته باشیم، منافع ملی خود را داشته باشیم، مفاهمه ملی خود را داشته باشیم، مفاهمه ملی همان‌طور که من گفتم ترمینالوژی، اصطلاحات ملی، نام‌گذاری‌های ملی. این‌ها در طول تاریخ صورت گرفته است. این‌ها را کسی به زور انجام نداده، اگر کدام موردی شده باشد امکان دارد...ادامه...

* زبان همپای عالم هستی در حال گسترش است (بخش نخست)

باوجود آنکه بیش از یکهزار ویکصد سال از مرگ این شاعر بزرگ میگذرد، هنوز که هنوز است معمای مرگ  وخم وپیچ زندگی اش را، با درنظرداشت اظهارات گراسیموف، به درستی روشن ندانسته اند  وابهامات زیادی بران سایه افگنده است.

رودکی در  شب و روز پیری دست به نگارش اشعار باشکوهی زد ، که نشانگر تجارب روزگار جوانی و عشق بی کرانش به زبان فارسی وپختگی او در برخورد با سرد وگرم وناملایمات زمانش بود. رودکی از زمر? شاعران سبک خراسانی بوده واشعارش مالامال ازپند ، اندرز وزیبائیهای طبیعت وناشی ازروان هنوزهم بزرگتر ازقیاسش درین بُرهه ای ازحیاتش میباشد. رودکی عروض را در اوج  کمال و اوزان شعری را به سی وپنج وزن پهنا بخشید. دانش دوستی ، سادگی وصفائی ، پند وجهت داری راه راست در اشعارش، چون روز روشن است. شادی گرائی وروح افزائی جوهرگفتار لذت بخش او بوده ، وبی اعتباری دنیا را کمتر ازخیام دراشعارش تجلی نداده است.

رودکی تمثال روشن یک شاعر دوران سامانی بوده ومراداز سامانی بودن مشخص اش اینست که حتی قرآن را درین بحبوح? گرم ادبی ، به روایتی به فارسی ترجمه کردند، سبک شعرورزی اش نمونه ای ازسبک اشعار سد? چهارم  میباشد. پیدایش وکشف اسلوب رباعی را به او نسبت میدهند. از بیتها ، قصیده ها ،قطعات وغزلهایش  پیداست که او در انواع اوزان شعری، استاد زمان خود چه که حتی در زمانه های بعد از خود الهام بخش شعرأ ی بعد ازخود بوده وهنوزهم  میباشد . در هشت سالگی قرآن مجید را حفظ نمود ، شعر سرود وبیان خردمندانه داشت ، درسالهای (301 ـــ 331 ق ) مفتخر به جوائز فراوانی از جانب امیر نصر بن احمد سامانی گردید ، میگویند دربار بی وجود رودکی ورودکی بدون درباربرای شاه ودرباریان قابل تحمل نبود وزیب وزینت وذوق ادبی دربار از صدا ، ساز وآوای رودکی رونق می گرفت وتن وروان آدمان را به شور وهیجان می آورد .  پایه ومقام سخنوری رودکی تا به آنجا رسید که حتی مورد ستایش ،تعظیم واحترام شعرأی بزرگ زمان خود چون شهیدبلخی و معروفی بلخی قرار گرفت، شعرأی بعد از رودکی بهر? فراوانی از اشعارش برده اند وپله های شعرفارسی را به عشق تقویت وگسترش هرچه بالاتر ِ مقامش تا نُه کرسی فلک رسائی وقامت بخشیدند. لطافت، پختگی وزیبائی درکلامش آمیخته با الهام از طبیعت، پیوستگی دائمی داشت ، سستی و بدبینی در کلامش جائی نداشت، هر ورق شعرش چون گوشه ای ازیک گلستان نشاط اگیز ، دل آرا وبدون هرگونه پیچیدگی  وابهام بود، ژرف اندیشی واحساس در اشعارش جوره و مانند نداشت.

عشق وعلاق? رودکی وسعی بلیغش دربیان اشعار فارسی  به این صافی و روانی که، نمایانگر عشق ومحبت بیکران او ودرباریان سامانی به فرهنگ به میراث رسیده از نیاکان ایشان میباشد ،بدون مبالغه که به هرگوینده وعاشق این زبان ِعشق ومعرفت ، در سراسرجهان قوت واراده ای می بخشد که تا آخرین نفس ، از حمایت وپرورش این معشوق بی همتا دست از پا نشناسند وجان وتوان خودرا در راه انکشاف وغنامندی این میراث ارزنده ومقدس ،عاشقانه بسپارند وازآن دلسوزانه، ضرورتمندانه وعاشقانه پاسداری نمایند. عاشقان این زبان خدائی اینجا وآنجا کم نبوده اند وگاهی لب وقلم از ادای این دین باز نداشته اندوبیجا نخواهد بود که عشق ومحبت بی همتای لایق شیرعلی شاعر ونویسند? دوران حاضر را به گون? مثال این عشق عظیم دراهمیت زبان ازقلمش به عرض برسانم :

   « آن یکی قدر سخن گم کرده ای

دیگری باغ وچمن گم کرده ای

از زبان مادری گم کرده لیک

میرسد روزی وطن گم کرده ای »        

                                                                  ( لایق شیرعلی شاعر معروف تاجیک )

نمونه هائی از اشعار رودکی بزرگ :

زمــــــانه پنــــــــــدِ آزادوار داد مرا

زمانه را چو نیکوبنگری همه پند است

به روزنیکِ کسان گفت تا تو غم نخوری

بسا کسان که به روز تو آرزومند است

زمانه گفت مرا خشم خویش دار نگاه

کرا زبان نه به بنداست پای در بند است

ـــــــــــــــــــ

ای آنکه غمگنی وسزاواری     وندرنهان سرشک همی باری

رفت آنکه رفت وآمد آنکه آمد    بودآنچه بود، خیره چه غم داری

هموار خواهی کرد گیتی را؟    گیتی ست کی پذیرد همواری

مستی نکن که اونشنود مستی    زاری مکن که نشنود او زاری

شو ! تاقیامت آید زاری کن !    کی  رفته را به زاری باز آری

آزار بیش بینی ، زین گردون     گر تو به هر بهانه بیازاری

گوئی گماشته هاست بلای او     برهرکه تو بر او دل بگماری

ابری پدیدنی وکسوفی نی         بگرفت ماه وگشت جهان تاری

فرمان کنی یا نکنی ترسم         برخویشتن ظفر ندهی  باری

اندر بلای سخت پدید آید          فضل وبزرگمردی وسالاری

از غزل مشهور وتاریخی بوی جوی مولیانش درینجا نه آوردم ، چه میدانم که کسی نیست که این غزل را نداند واز بر نداشته باشد .

دلا تاکی همی جوئی منی را     چه کوبی بیهده سرد آهنی را

دلم چون ارزنی، عشق تو کوهی    چه سائی زیر کوهی ارزنی را

بیا اینک نگاه کن رودکی را     اگر بی جان روان خواهی تنی را

ـــــــــــــــــــــ

من موی خویش را نه ازآن میکنم سیاه

تا باز نوجوان شوم و نو کنم گناه

چون جامه ها به وقت مصیبت سیه کنند

من موی از مصیبت پیری ، کنم سیاه

آقای نصرت الله نوح نویسند? مقدم? « دیوان کامل رودکی سمرقندی » در مقدمه کتاب،خودرا مکلف به این توضیح دانسته است که :

ازهنرهای دیگر رودکی که مورد تاًئید تذکره نویسان ومؤرخین است چنگ نوازی او میباشد، و برخی عقیده دارند که چون رودکی چنگ ورودنیکو می نواخته، بدین سبب تخلص خودرا رودکی برگزیده است.

بیهوده نیست وخود درین مورد چنین میگوید :

رودکی چنگ برگرفت ونواخت      باده انداز کو، سرود انداخت

آن عقیقین می ای که هرکه بدید      ازعقیق گداخته ، نشناخت

هردو یک گوهرند ولیک، به طبع    این بِیفسرد وآن دگر بگداخت

نابسوده ، دودست رنگین کرد         ناچشیده به تارک اندر تاخت

قابل یادآور میدانم که از جمل? صدها تألیف حیف وتلف شد? این نابغ? دوران وسرتاج بی بدیل ادب فارسی، که الحق اورا سلطان شعراً زبان فارسی گفته اند، یکی هم به حریر شعر درآوردن کلیله ودمنه بوده است که آنهم در کام دژخیمان وقت فرورفته و طعم? امیال حیوانی متعصبین بی خرد وخشمگین  گردیده است.    شاد وپیروز باشید

ازاریایی          

   د. احد وفا معصومی

سالگرد زنده یاد استاد رودکی سمرقندی

با اظهارتهنیت و درود به دست اندرکاران وپاسداران ِیاد وبودِ برحق، و درخورشأن از 1150 همین  سالگرد استاد ابوعبدالله جعفر رودکی سمرقندی

پدر شعر فارسی از طرف یونسکو.

نگارش وپژوهش از د. وفاً معصومی

بان کی مون رئیس مؤسس? ملل متحد  جایگاهِ شعری وپیام های انسانی رودکی را برای بشریت چنین بیان نمود :

« اشعار رودکی را باید دست مایه ای قرار دهیم تا با استفاده ازآن بتوانیم تفرقه های موجود را که میان مردم جهان، وفرهنگهای مختلف حکمفرماست ،برچینیم وبا آن مبارزه کنیم »

رودکی ابرمرد دانا ونابغ? شهیر با وجود آنکه دَیهیم ِ افتخار ِتباری تاجیکی  برسر دارد ، ولی باآنهم نه تنها که متعلق به ملت آزادگانست بل مانند هزاران دانشمند وفیلسوف دیگر ازین فرهنگ یکجا ودرارتباط با دیگربزرگان ادب فارسی از جمل? چون بیدل دهلوی وحافظ وسعدی ومولانای کبیر، همه متعلق به یک حوز? وسیع قلمرو فرهنگی ــ جفرافیائی وفارسی زبانان جهان بوده وپیام آورآزادی ،همنوائی ومحبت برای بشریت میباشد.

رودکی نه تنها از مقام ومنظر شعر معروف وملقب به پدر وسلطان شعر فارسی میباشد ، ازآن مهمتر اینکه نمادی ازیک تمثال برجست? هویت تاجیکی آریائی شمرده میشود.

( اطلاعات )  در تماس و در رابط به استقبال ازجشن بزرگداشت رودکی سمرقندی می نویسند :

« سخنان رودکی در قوت تشبیه ونزدیکی معانی به طبیعت ووصف، کم نظیر بوده، ودارای لطافت ، متانت وانسجام خاصی میباشد. شاعران در اشعار خود اورا استاد وسلطان شعراً خوانده اند. تخیل واحساس او نیرومند وپیچیدگی دراشعار او وجود نداشته، شادی گرائی ، روح افزائی، خردگرائی ودانش دوستی و بی اعتبار دانستن جهان ، لذت جوئی وتنها به خوش بختی تنها اندیشیدن در شعرهای او موج میزند»

سردبیر موسس? ملل درقسمت دیگری از گفتارش اظهار داشت :« اشعار رودکی واندیشه های این شاعر در عصر کنونی، به نزدیکی بیش از پیش فرهنگها وتمدنها کمک میکند. آزاداندیشی وزیباپرستی که زیادتر به روح وزنده شدن خاطرات فرهنگ کهن این سرزمین مربوط است، رودکی را برآن داشت که مخالف بافضای خشک آن زمان که باید مردم را مطیع واسیر خلافت بغداد نگه  می داشت ، موجب تحریکهای دایم وروزافزون برامرای آن دوران گردید»  .

بان کی مون بازهم مختصراً  اظهار میدارد که : « اشعار رودکی سلاح مبارزه باتفرقه میباشد» .

عنصری شاعر بزرگ زبان فارسی در بارگاه محمود غزنوی، باری مقام شاعران? رودکی را حق گزارانه و ازت? دل موجز ومختصر چنین ادای احترام واعتراف می نماید :

غزل رودکی وار نیکو بود          غزلهای من رودکی وار نیست

اگرچه بپیچم به باریک هم            بدین پرده اندر مرا راه نیست

محققان زندگینام? رودکی را باکمی تفاوت یکسان ذکر نموده، وآن اینکه ابوعبدالله جعفر رودکی ، فرزند محمد، فرزند حکیم ،فرزند عبدالرحمن ،فرزند آدم. رودکی قرآن را در هشت سالگی آموخت واز برکرد واز همان هنگام به فن شاعری پرداخت . او در مدرس? سمرقند به کسب دانش همت گماشت وتا آن حدودی برزبان فارسی مسلط گردید که بسیاری از فرهنگنامه ها گواه بردرستی واژه هارادراشعار او تاًئید می کردند.

رودکی در موسیقی ونوازندگی دست بالا داشت. میگویند که او نزد والعنک بختیاری  موسیقی آموخت وهمواره مورد ستایش او بود و العنک در روزگار پیری چنگ خودرا به رودکی بخشید واو درهمین دور شعر رسا می سرود.

درین روزگارانِ یعنی در سد? های چارم وپنجم پیش از اسلام ، شعر وموسیقی یکجا آموخته ونواخته میشد .منجیک ترمذی ( نیم? دوم سد? چارم) هم عصر رودکی بود که ازآن به بعد فرخی از جمل? شاعران مشهور آن دوره بوده است .

« دربار سامانیان محیط گرم بحث وبرخورد اندیشه ها شد وشاعران وفرهنگمداران از راههای دور ونزدیک آنجا روی می آوردند .بهترین آثار علمی ، ادبی وتاریخی مانند شاهنامه ابوالمؤیدبلخی(سد? چارم هجری ) عجائب البلدان ،حدودالعالم من المشرق والمغرب درجغرافیا،تجرم? تفسیر طبری که چند تن ازدانشمندان فراهم کرده اند، ترجم? تاریخ طبری از ابوعلی بلعمی،آثار ابوریحان بیرونی(440 ق) وابوعلی سینا (428 ق) در روزگار سامانیان پدید آمدند.دانشمند برجسته ای مانند محمدزکریای رازی(313 ق )،ابونصر فارابی (339 ق) ، ابوریحان بیرونی، ابوعلی سینا وبسیاری از شاعران بزرگ مانند فردوسی (410\ 416 ق) دراین روزگاراثر پذیر از آن برآمدند.».

آهسته آهسته آوازه شعر وموسیقی رودکی به دربار شاه آنوقت نصربن احمد سامانی میرسد ( 301 ــ 331 قمری) واورا به دربار خود میخواند. «  درآن روزگاران درمحیط ادبی ، علمی ،اقتصادی واجتماعی فرارود آنچنان تحول شگرف رخ داده بود ، که  دانش پژوهان آن دوره را، دوران نوزائی (رنسانس) خراسان بزرگ می نامیدند  که به همت وزیر دانشمند وکاردانی چون ابوالفضل بلعمی( 330 ق ) وابوعلی محمد جیهانی ( 331 ق ) دربخارا به صورت مرکزبزرگ علمی ادبی وفرهنگی درآمده بود . میگویند در آن دوره بزرگترین کتابخانه در بخارا وجود داشت که بوعلی سینا آنرا دیده و گفته بود که نظیر آن را هرگز ندیده است..... نفوذ شعر وموسیقی  رودکی در دربار نصر بن احمد چندان بود، که داستان بازگشت پادشاه ازهرات به بخارا به خوبی بیانگر آن میباشد.

هنگامیکه نصر بن احمدسامانی به هرات رفته بود، هیچ کسی را یارای آن نبود تا ازپادشاه بخواهد که به بخارا بازگردد، ودرباریان از رودکی خواستند تا او این وظیف? دشوار را  بپذیرد که شعر پرآواز?     بوی جوی مولیان آید همی   ــ یاد یار مهربان اید همی را سرود».

میگویند که بزرگانی چون ابوالفضل بلعمی وابوطیب مصعبی صاحب دیوان رسالت ، شاعر وفیلسوف شهیدبلخی ( 325 ق ) وابوالحسن مرادی شاعر ، با او آشنائی ودوستی نزدیکی داشته اند.

پروفیسور گراسیموف روسی (1970 م ) میگوید « که بررسی استخوانهای جمجم? رودکی در دوران پیری گواه آشکاری از کوری چشم او با فلز گداخته میباشد، وبعضی از استخوانهای جمجمه اش شکسته بوده است » که این تحقیق دلیل خوبی بربطلان نظر کور مادرزادبودن رودکی میباشد. ومحققین دلیل این عمل فجیع را ، تعلقیت او به مذهب اسماعیلی  وقرمطی بودن او وحملات مغل در ماورالنهر دانسته اند، وهمچنان حیف وبربادی آثار این نابغ? بی بدیل را  پیوسته به همین دوعلتِ دشمنانه گمان زده اند. به گفت? کریمسکی « بعد از خلع امیر قرمطی، شاید که رودکی رانیزبه سبب هواداری از قرمطیان وبی اعتنائی به مذاهب رایج زمان کور کرده باشند ». پروفیسورگراسیموف همچنان به کوری مادرزادی رودکی عقیده ندارد. تعداد آثار اورا پیش ازین دو مورد ودرحالت زنده بودنش به شمار ملیون دانسته اند ، وامروز ازین آثار گرانبها بیش از هزار قطعه شعر دردسترس نمیباشد.