پ
پاتک: ضد حمله، حملهء متقابل
پارچ: جک، مرتبان، تنگ
پارو: راش بیل( درهرات: پارو) ـ
پاره کردن: چیر کردن
پاره آجر: خشت پارچه
پاساژ(فرانسه): مارکیت
پاک کن: پنسل پاک
پالتو( فرانسه): بالاپوش
پانسیون(فرانسه): مهمانخانهء خصوصی
پانسیونر(فرانسه): مهمان مهمانخانهء خصوصی
پایان نامه: مونوگراف (انگلیسی) ـ
پایو َر: ضابط، صاحب منصب پایین رتبه
پاییدن: نگران و مراقب بودن ( بپا: مراقب باش، هوشت را بگیر) ـ
پاییز: خزان
پرتابل(فرانسه): سیـّار
پرتقال: 1. کشور پرتگال 2. مالته (میوه) ـ
پرتوشناس: رادیولوژیست(انگلیسی) ـ
پـَرَستو: غـُچـّی
پـُرو: خام کوک (اصطلاح خیاطی) ـ
پرو َنده: دوسیه(فرانسه) ـ
پریز: ساکت (انگلیسی) ـ
پـُست: پوسته، داک
پستچی: پوسته رسان
پـُماد(فرانسه): تیوب مرهم
پنبه: پخته( درهرات و نیز درپشتو: پنبه) ـ
پنجره: کلکین
پنهان: پـُت
پیشخوان: پاچال
پیشدستی: پشقاب/ بشقاب
پیشکار: خانه سامان
پیک نیک(فرانسه): میله
پیمان: قرارداد
پیمانکار: قراردادی
ت
تاول: آبله (بر اثر سوختگی یا حساسیت. در هرات :خلفه/خرفه) ـ
تبریزی: سفیدار ( درخت سپیدار) ـ
تبلیغات: پروپاگند
تخت کفش: تیلی (درهرات: تـلـّی )ـ
تراس(فرانسه): ایوان، برنده (از ورندهء انگلیسی) ـ
تراش: قلمتراش، قلم سرکن، پنسلتراش
تـُرب: مـُلـّی
تـُربچه: ملـّی گک
تربیت معلم: دارالمعلمین
ترکه: خمچه (در هرات: شوشک) ـ
تریبون(فرانسه): میز خطابه (تاجیکی: منبر) ـ
ترمز(روسی): بر ِک (انگلیسی)ـ
تره: گندنا
تزریقات: پیچکاری
تزریقاتی: کمپودر(کمپوندر، انگلیسی) ـ
تصادف: تکر (خارجی) ـ
تفالهء چای: شمـّهء چای
تقویم: جنتری(هندی) ـ
تگرگ: ژاله
تکنیک(فرانسه): تخنیک(روسی) ـ
تلمبه(ظاهراَ از ترمب فرانسه) : پمپ ( انگلیسی) ـ
تماشاخانه: صحنهء تمثیل
تمبر پستی: تکت پستی
تمیز: پاک، ستره
تندرست: جور
تنی(برادر یا خواهر): سکـّه
تو: داخل، اندرون
توت فرنگی: توت زمینی
تور(توری): جالی
توسرخ، پرتقال: لال مالته
تیپ: فرقهء کوچک، لوا(نظامی) ـ
تیر: سرطان
تیغ ریش: پل ریش
تیکه: تکه، پاره، توته
تیل، تیله: توشله
تیماج: ساختیان
تیمارستان: دارالمجانین، شفاخانهء عقلی و عصبی
ث
ثبت، ادارهء: ادارهء احصائیه
ج
جا خوردن: دکه خوردن، شاک خوردن
جادکمه یی: مادگی
جاروکش: رُفتگر
جاری: زن ایور، خانم برادر شوهر(هراتی: امبجین؛ مشهدی: هم پیچه) ـ
جاسازی: پـُت ساختن، چیزی را پنهان در میان چیزهای دیگر جای دادن
جا گذاشتن: چیزی را در جایی فراموش کردن
جالباسی: کـُت بند
جالیز: پالیز، فالیز
جُزوه دان: کارتن
جفت: جوره
جـُک: فکاهی
جلیقه: واسکت
جوجه: چوچه
جیوه: سیماب
چ
چارچوب: چوکات، قالب
چارراه: چارراهی(میدان مرکزی، درهرات: چارسو) ـ
چاله: چقوری
چـُرت: پینکی، چرت، فکر
چرخ (دوچرخه): بایسکل(انگلیسی) ـ
چرخ گوشت: ماشین گوشت
چرخ خیاطی: ماشین خیاطی
چراغ بادی: اریکین، الکین، فانوس
چراغ گازی: گیس
چسبیدن: فاریدن، خوش آمدن
چسب زخم: پلاستر
چشم بلبلی: لوبیای خـُرد سفید که همانند چشم بلبل است
چغندر: لبلبو
چکمه: موزه
چکه کردن: چکک کردن
چماق: دانگ
چماقدار: دانگه یی
چـِند ِش: کـِرک( بیزاری و نفرت از چیزی) ـ
حاشاکردن: منکر شدن، انکار کردن ( هراتی: واسرنگ آمدن) ـ
حاضری: غذای مختصر و آماده، ماحضر
حراج: لیلام
حرف: گپ
حرّاف: پرگوی ،پرگپ
حسابداری: محاسبه
حسینیه: تکیه خانه
حصبه: محرقه ( در هرات: دامنه) ـ
حضور و غیاب: حاضری گرفتن
حقوق: معاش
حکم: فرمان تقرر
حلقهء نامزدی: چلـّه
حمـّال: جوالی
حمالی: جوالیگری
حمام: گرمابه
حمام ِ خانه: تشناب
حنا: خینه، حـِنا
حوله: دستمال، جان پاک، رویپاک ( در هرات: هوله) ـ
حومه: اطراف
حیاط: حولی، حویلی (در هرات: سرا)ـ
خ
خاک ارّه: بورهء ارّه
خامه: سرشیر خام، کریم
خاور (ماشین، برگرفته از اسم خاص شرکت باربری): گاز، زیل، کلّه فیل
خاور: شرق، مشرق
خاور دور: شرق دور، شرق اقصی
خاور میانه: شرق میانه
خبرگزاری: آژانس خبررسانی
خـرچنگ: کنگاش
خـُرداد: برج جوزا
خـُل: لوده، ابله، خیله
خلبان: پیلوت
خوابگاه: لیلیه
خودنویس: خودرنگ
خورش: سالن (سالند، سالان) ـ
خیابان: سرک
خیار: بادرنگ
خیارچنبر: تره ( هراتی: چنبرخیار) ـ
خیس: تر
خیس کردن: تر کردن ، مانند ترکردن برنج( هراتی: نم کردن) ـ
پاتک: ضد حمله، حملهء متقابل
پارچ: جک، مرتبان، تنگ
پارو: راش بیل( درهرات: پارو) ـ
پاره کردن: چیر کردن
پاره آجر: خشت پارچه
پاساژ(فرانسه): مارکیت
پاک کن: پنسل پاک
پالتو( فرانسه): بالاپوش
پانسیون(فرانسه): مهمانخانهء خصوصی
پانسیونر(فرانسه): مهمان مهمانخانهء خصوصی
پایان نامه: مونوگراف (انگلیسی) ـ
پایو َر: ضابط، صاحب منصب پایین رتبه
پاییدن: نگران و مراقب بودن ( بپا: مراقب باش، هوشت را بگیر) ـ
پاییز: خزان
پرتابل(فرانسه): سیـّار
پرتقال: 1. کشور پرتگال 2. مالته (میوه) ـ
پرتوشناس: رادیولوژیست(انگلیسی) ـ
پـَرَستو: غـُچـّی
پـُرو: خام کوک (اصطلاح خیاطی) ـ
پرو َنده: دوسیه(فرانسه) ـ
پریز: ساکت (انگلیسی) ـ
پـُست: پوسته، داک
پستچی: پوسته رسان
پـُماد(فرانسه): تیوب مرهم
پنبه: پخته( درهرات و نیز درپشتو: پنبه) ـ
پنجره: کلکین
پنهان: پـُت
پیشخوان: پاچال
پیشدستی: پشقاب/ بشقاب
پیشکار: خانه سامان
پیک نیک(فرانسه): میله
پیمان: قرارداد
پیمانکار: قراردادی
ت
تاول: آبله (بر اثر سوختگی یا حساسیت. در هرات :خلفه/خرفه) ـ
تبریزی: سفیدار ( درخت سپیدار) ـ
تبلیغات: پروپاگند
تخت کفش: تیلی (درهرات: تـلـّی )ـ
تراس(فرانسه): ایوان، برنده (از ورندهء انگلیسی) ـ
تراش: قلمتراش، قلم سرکن، پنسلتراش
تـُرب: مـُلـّی
تـُربچه: ملـّی گک
تربیت معلم: دارالمعلمین
ترکه: خمچه (در هرات: شوشک) ـ
تریبون(فرانسه): میز خطابه (تاجیکی: منبر) ـ
ترمز(روسی): بر ِک (انگلیسی)ـ
تره: گندنا
تزریقات: پیچکاری
تزریقاتی: کمپودر(کمپوندر، انگلیسی) ـ
تصادف: تکر (خارجی) ـ
تفالهء چای: شمـّهء چای
تقویم: جنتری(هندی) ـ
تگرگ: ژاله
تکنیک(فرانسه): تخنیک(روسی) ـ
تلمبه(ظاهراَ از ترمب فرانسه) : پمپ ( انگلیسی) ـ
تماشاخانه: صحنهء تمثیل
تمبر پستی: تکت پستی
تمیز: پاک، ستره
تندرست: جور
تنی(برادر یا خواهر): سکـّه
تو: داخل، اندرون
توت فرنگی: توت زمینی
تور(توری): جالی
توسرخ، پرتقال: لال مالته
تیپ: فرقهء کوچک، لوا(نظامی) ـ
تیر: سرطان
تیغ ریش: پل ریش
تیکه: تکه، پاره، توته
تیل، تیله: توشله
تیماج: ساختیان
تیمارستان: دارالمجانین، شفاخانهء عقلی و عصبی
ث
ثبت، ادارهء: ادارهء احصائیه
ج
جا خوردن: دکه خوردن، شاک خوردن
جادکمه یی: مادگی
جاروکش: رُفتگر
جاری: زن ایور، خانم برادر شوهر(هراتی: امبجین؛ مشهدی: هم پیچه) ـ
جاسازی: پـُت ساختن، چیزی را پنهان در میان چیزهای دیگر جای دادن
جا گذاشتن: چیزی را در جایی فراموش کردن
جالباسی: کـُت بند
جالیز: پالیز، فالیز
جُزوه دان: کارتن
جفت: جوره
جـُک: فکاهی
جلیقه: واسکت
جوجه: چوچه
جیوه: سیماب
چ
چارچوب: چوکات، قالب
چارراه: چارراهی(میدان مرکزی، درهرات: چارسو) ـ
چاله: چقوری
چـُرت: پینکی، چرت، فکر
چرخ (دوچرخه): بایسکل(انگلیسی) ـ
چرخ گوشت: ماشین گوشت
چرخ خیاطی: ماشین خیاطی
چراغ بادی: اریکین، الکین، فانوس
چراغ گازی: گیس
چسبیدن: فاریدن، خوش آمدن
چسب زخم: پلاستر
چشم بلبلی: لوبیای خـُرد سفید که همانند چشم بلبل است
چغندر: لبلبو
چکمه: موزه
چکه کردن: چکک کردن
چماق: دانگ
چماقدار: دانگه یی
چـِند ِش: کـِرک( بیزاری و نفرت از چیزی) ـ
ح
حاشاکردن: منکر شدن، انکار کردن ( هراتی: واسرنگ آمدن) ـ
حاضری: غذای مختصر و آماده، ماحضر
حراج: لیلام
حرف: گپ
حرّاف: پرگوی ،پرگپ
حسابداری: محاسبه
حسینیه: تکیه خانه
حصبه: محرقه ( در هرات: دامنه) ـ
حضور و غیاب: حاضری گرفتن
حقوق: معاش
حکم: فرمان تقرر
حلقهء نامزدی: چلـّه
حمـّال: جوالی
حمالی: جوالیگری
حمام: گرمابه
حمام ِ خانه: تشناب
حنا: خینه، حـِنا
حوله: دستمال، جان پاک، رویپاک ( در هرات: هوله) ـ
حومه: اطراف
حیاط: حولی، حویلی (در هرات: سرا)ـ
خ
خاک ارّه: بورهء ارّه
خامه: سرشیر خام، کریم
خاور (ماشین، برگرفته از اسم خاص شرکت باربری): گاز، زیل، کلّه فیل
خاور: شرق، مشرق
خاور دور: شرق دور، شرق اقصی
خاور میانه: شرق میانه
خبرگزاری: آژانس خبررسانی
خـرچنگ: کنگاش
خـُرداد: برج جوزا
خـُل: لوده، ابله، خیله
خلبان: پیلوت
خوابگاه: لیلیه
خودنویس: خودرنگ
خورش: سالن (سالند، سالان) ـ
خیابان: سرک
خیار: بادرنگ
خیارچنبر: تره ( هراتی: چنبرخیار) ـ
خیس: تر
خیس کردن: تر کردن ، مانند ترکردن برنج( هراتی: نم کردن) ـ
کلمات کلیدی: