سفارش تبلیغ
صبا ویژن
بدان که دانشی چون جستجوی سلامت نباشد و سلامتی مانند سلامت دل نباشد . [امام باقر علیه السلام]
یادداشتها و برداشتها
 
سبک و مقام شعری بیدل
سبک و مقام شعری بیدل‌

 

بیدل در واپسین سالهای اوج و اعتبار مکتب هندی می‌زیست و از لحاظ خصوصیات کلّی به این مکتب وابسته است‌. ولی در کنار اینها ویژگیهایی فردی نیز دارد که از دیگر هندی‌سرایان جدایش می‌کند.

یک شاخصة مهم بیدل‌، پشتوانة فکری اوست‌. نگرشهای عرفانی‌، تأملات فلسفی‌، آموزه‌های اخلاقی‌، نکات تربیتی و انتقادهای اجتماعی بسیاری در شعر او می‌توان یافت‌، در کنار تغزّلی دلنشین که همانند تغزّل حافظ، سری در زمین دارد و سری در آسمان‌. مهم‌تر این که او در همة این عوالم‌، جدی است و از سر یک احساس واقعی شعر می‌گوید. به همین سبب بسیاری از شعرهای بیدل‌، سرشار است از احساس‌، سرزندگی و عواطف و تجربه‌های عام انسانی‌، به‌گونه‌ای که برای انسانهای همه اعصار، در همه پهنة جغرافیایی زبان فارسی کاربرد دارد. این تنوّع و عمق محتوایی به‌گونه‌ای است که برای بیان بسیاری از لحظات زندگی می‌توان به شعر بیدل پناه برد. بیان نمادین و رمزآمیز شاعر نیز به این خاصیت افزوده است‌.

در کنار اینها، بیدل در عرصة هنرمندیهای صوری نیز سخت قدرتمند است‌. تخیّلی نیرومند و پیشرفته دارد، همراه با قدرتی شگفت در یافتن مضامین تازه و غریب‌. بعضی از تصویرهای شعرش چنان امروزی است که از شاعری در آن عصر بعید می‌نماید. او در رعایت تناسبهای لفظی و معنوی بسیار تواناست و به گونه‌های مختلف ایهام و تناسب رغبتی تمام دارد. گاه ریزه‌کاریها و ظرافتهایی در کار دارد که در شعر فارسی کم‌سابقه است‌. قافیه و ردیف‌های ابتکاری را می‌آزماید و گاه وزنهایی بلندتر از هنجار عصر خویش برمی‌گزیند.

زبان شعر بیدل برخوردار است از دایرة واژگانی وسیع و برخی ویژگیهای زبان محاورة عصر او. بعضی مهارتهای زبانی همچون تکرار، حذف و جابه‌جایی هنرمندانة اجزای جمله را در زبان او می‌توان یافت‌، ولی مهم‌تر از همه‌، تعبیرهای کنایی اوست و توسعی شگفت که به حوزة معنایی واژگان می‌بخشد. به همین لحاظ، بعضی از واژگان در شعرش معنایی سیّال‌، هاله‌ای و فرّار دارند و تا حد معنی‌ناپذیری پیش می‌روند. این خاصیت‌، مه‌آلودگی دلپذیری به شعر بیدل داده است‌.

از میان شاعران پیشین‌، بیدل تا حدود زیادی وامدار صائب و دیگر سخنوران مکتب هندی است‌، هم در سبک و لحن و هم در بعضی مضامین که تکرار کرده‌است‌. از این که بگذریم‌، ردّ پای روشنی از خاقانی را در کار او می‌توان یافت‌، به‌ویژه در قصایدش‌. در غزل نیز بعضی مشابهت‌ها میان این دو شاعر به نظر می‌رسد که از آشنایی و انس ویژة بیدل با آن دیگر شاعر دشوارسرا و دیرآشنا حکایت دارد. بیدل در غزلهایش یکی دو مورد اشاره به حافظ و سعدی نیز دارد و بعضی غزلهای آنان را استقبال کرده است‌، ولی نمی‌توان او را در مدار این دو شاعر دانست‌. بیدل هر چند به وام‌گیری از مولانا تصریح نمی‌کند، شعر و شخصیتش تا حدودی به او شباهت می‌رساند و شاید نزدیک‌ترین شاعر مکتب هندی به مولاناست‌، هم از لحاظ گرایش عرفانی و هم به سبب سرایش بعضی غزلهای با حس‌ّ و حال و متفاوت با غزل آن عصر. البته یادآوری می‌کنیم که مقایسة ما به نسبت دیگر شاعران آن دوره است‌، وگرنه مقام والای خداوندگار بلخ این اجازه را نمی‌دهد که بدیلی مطلق برایش بتراشیم‌.

بیدل در افغانستان‌، آسیای میانه و هندوستان شهرتی تمام داشته است و دارد. ولی در ایران حدود سیصد سال مهجور و گمنام ماند، تا این که به همّت بعضی شاعران و پژوهشگران عصر حاضر به شکلی تقریباً ناگهانی از محاق گمنامی بدر آمد و همانند گوهری گمشده که بازیافته می‌شود، چشمها را به سوی خود کشید. از آن پس‌، کتابهای بسیاری در این کشور از آثار او و دربارة او چاپ شده است که در کتابنامة اثر حاضر بدانها اشاره کرده‌ایم‌.

ولی شعر بیدل خالی از مسامحه‌های لفظی و نارساییهای بیانی و تصویری هم نیست‌. گاهی در آن نوعی تزاحم تصویر، ارتباطهای غریب و پیچیده میان عناصر و گرایش شدید به مضمون‌سازی دیده می‌شود که شماری از بیتها و غزلها را نامطبوع ساخته است‌. این شعر البته دایرة محتوایی وسیعی دارد، ولی حدود هشتاد هزار بیت سرودن و همواره سخن تازه گفتن‌، از چه شاعری بر می‌آید؟ به همین لحاظ، تشابه و تکرار مضامین و یا حتی ارائة یک مضمون در چند لباس در کار او بسیار است‌.

سخن بیدل به دشواریابی شهرت یافته است و این ادعا هر چند در بارة شماری از آثار او مصداق تمام می‌یابد، در مورد بسیاری از شعرهای شفّاف و عاطفی او صادق نیست‌. بخشی از ابهام شعر بیدل‌، حاصل تأملات و تفکرات عمیق اوست‌; بخشی دیگر حاصل مضامین ابتکاری و نازک‌خیالیها; بخشی دیگر به دلیل نارساییهای زبانی و ترکیب‌سازیهای خاص و بالاخره بخشی هم براثر غلطهای بی‌شمار استنساخی و تایپی دیوانش‌. ولی یک عامل اصلی این دشواریابی‌، ناآشنایی شعرخوانان این عصر با نظام بلاغی مکتب هندی و لحن و زبان بیدل است و این البته با انس گرفتن با این شاعر، برطرف می‌شود. در مجموع اطلاق غموض و ابهام بر همه شعرهای بیدل سخنی است ناآگاهانه و غلطی است مشهور که زبان به زبان تکرار و تکثیر شده است‌.

شعر بیدل‌، مانند شعر همه سخنوران پُرکار، فراز و فرود دارد. شاعر خود بدین صفت معترف است و باری در غزلی افت و خیز کارش را با بیانی زیبا ترسیم و توجیه کرده است‌:

مگو این نسخه طور معنی یکدست کم دارد

تو خارج‌نغمه‌ای‌، ساز سخن صد زیر و بم دارد

صلای عام می‌آید به گوش از سازِ این محفل‌

قدح بهر گدا چیده است و جام از بهر جم دارد

ادب هرجا معیّن کرده نُزل خدمت پیران‌

رعایت‌کردگان رغبت اطفال هم دارد

خم ابرو، شکست زلف نیز آرایش است اینجا

نه‌تنها حسن‌، قامت را به رعنایی علم دارد...

ولی برای خوانندة کم‌فرصت شعر امروز، مجال خواندن حدود سه هزار غزل با این زیر و بم و فراز و فرود میسّر نیست‌. از سویی دیگر بسیاری از غزلهای بیدل به نوعی مشابه هم‌اند و گاه حتی در حدّ وزن و قافیه و تکرار بعضی مضامین‌. با این وصف‌، ضرورت گزینش و تلخیص دیوان بیدل‌، از دیرباز احساس می‌شده و بنا بر همین ضرورت‌، گزیده‌های متعددی از دیوانش تدوین شده است‌.

 


کلمات کلیدی:

نوشته شده توسط سخی فرهادی 87/7/4:: 2:42 عصر     |     () نظر
درباره
صفحه‌های دیگر
لینک‌های روزانه
لیست یادداشت‌ها
پیوندها
حاج آقاشون
EMOZIONANTE
همفکری
عاشقان
به سوی فردا
عشق و شکوفه های زندگی
اگه باحالی بیاتو
دیار عاشقان
فرزانگان امیدوار
شین مثل شعور
(( همیشه با تو ))
در انتظار آفتاب
خورشید تابنده عشق
آیینه های ناگهان
تمیشه
***جزین***
((( لــبــخــنــد قـــلـــم (((
پرسه زن بیتوته های خیال
ای لاله ی خوشبو
همنشین
به وبلاگ بیداران خوش آمدید
گل رازقی
سایت اطلاع رسانی دکتر رحمت سخنی
وبلاگ شخصی محمدعلی مقامی
مذهبی فرهنگی سیاسی عاطفی اکبریان
آخرالزمان و منتظران ظهور
جمله های طلایی و مطالب گوناگون
لیلای بی مجنون
به سوی آینده
عشق سرخ من
یا امیر المومنین روحی فداک
نگاهی به اسم او
ایران
آموزه ـ AMOOZEH.IR
و رها می شوم آخر...؟!!
جلوه
بی نشانه
PARSTIN ... MUSIC
رهایی
قعله
دارالقران الکریم جرقویه علیا
alone
منتظر ظهور
علی اصغربامری
upturn یعنی تغییر مطلوب
پارمیدای عاشق
دلبری
نظرمن
هو اللطیف
افســـــــــــونگــــر

جاده های مه آلود
جوان ایرانی
hamidsportcars
پوکه(با شهدا باشیم)
*پرواز روح*
عصر پادشاهان
جمعه های انتظار
سپیده خانم
هادرباد شناسی (روستایی در شرق شهرستان بیرجند) HADERBAD SHENASI
بندیر
شقایقهای کالپوش
لنگه کفش
د نـیـــای جـــوانـی
قلمدون
نهان خانه ی دل
مهندسی مکانیک ( حرارت و سیالات)-محی الدین اله دادی
گل باغ آشنایی
یه گفتگوی رودر رو
پرواز تا یکی شدن
بچه مرشد!
سکوت ابدی
وبلاگ عقل وعاقل شمارادعوت میکند(بخوانیدوبحث کنیدانگاه قبول کنید)
*تنهایی من*
سرای اندیشه
SIAH POOSH
بلوچستان
خاکستر سرد
شجره طیبه صالحین ،حلقه ریحانه
شوالیه سیاه
خندون
هم نفس
آسمون آبی چهاربرج
محفل آشنایان((IMAN))
.:: بوستان نماز ::.
ای نام توبهترین سر آغاز
هه هه هه.....
سه ثانیه سکوت
►▌ استان قدس ▌ ◄
بهترین آرزو هایم تقدیم تو باد.

مهر بر لب زده
نغمه ی عاشقی
امُل جا مونده
هفت خط
محمد جهانی
جریان شناسی سیاسی - محمد علی لیالی
ارتش دلاور
نگاهی نو به مشاوره
طب سنتی@
فانوسهای خاموش
گروه تک تاز
مقاله،پایان نامه،پرو‍ژه،کتاب الکترونیک،تحقیق،جزوه،نمونه سوال و..
سیب سبز
دانشگاه آزاد الیگودرز
فریاد بی صدا
اکبر پایندان
کانون فرهنگی شهدای شهریار
پژواک
تخریبچی ...
عاشقانه
geleh.....
بــــــــــــــهــــــــــــار
****شهرستان بجنورد****
وبلاگ آموزش آرایشگری
یک کلمه حرف حساب
پلاک آسمانی،دل نوشته شهدا،اهل بیت ،و ...
«حبیبی حسین»
..:.:.سانازیا..:.:.
+
یــــــــــــــــاســــــــــــــــــــمـــــــنــــ
حوض سلطون
شب و تنهایی عشق
داستانهای واقعی روابط عمومی Dr.Rahmat Sokhani
دلدارا
پناه خیال
مجله اینترنتی شهر طلائی
جوک بی ادبی
عاطفانه
آقاشیر
امامزاده میر عبداله بزناباد
قرآن
دریـــچـــه
بـــــاغ آرزوهــــا = Garden of Dreams
صراط مستقیم
من بی تو باز هم منم ...
عشق در کائنات
ماییم ونوای بینوایی.....بسم الله اگرحریف مایی
سروش دل
تنهایی
روانشناسی آیناز
کـــــلام نـــو
جبهه مقاومت وبیداری اسلامی
بصیرت مطهر
سایت جامع اطلاع رسانی برای جوانان ایرانی
آوای قلبها...
اَللهُمَّ عَجِّل لِوَلیِّکَ الفَرَج
تنهایی افتاب
نمایندگی دوربین های مداربسته
کوسالان
امام مهدی (عج)
@@@گل گندم@@@
سفیر دوستی
کافه محلی است برای جمع شدن وسرچشمه آغاز زایش هرچشمه است
کلبه عشق
تنهایی......!!!!!!
دریــــــــای نـــور
کربلا
جوکستان بی تربیتی
کلبهء ابابیل
وبسایت رسمی مهندس امیر مرتضی سعیدی ایلخچی
تعمیرات تخصصی انواع پرینتر لیزری اچ پی HP رنگی و تک رنگ و اسکنر
جـــیرفـــت زیـبا

سارا احمدی
مهندسی عمران آبادانی توسعه
ققنوس...
حزب الله
««« آنچه شما خواسته اید...»»»
ashegh
طاقانک
تک درخت
تراوشات یک ذهن زیبا
سکوت سبز
هر چی بخوای
پیامنمای جامع
پرنسس زیبایی
بوی سیب BOUYE SIB
@@@این نیزبگذرد@@@
بادصبا
ಌಌتنهاترین عشق یه عاشق دل شکستهಌ᠐
راز رسیدن به شادی و سلامتی
معارف _ ادبیات
پوست مو زیبایی
تنهای تنها
آخرین صاحب لوا
جاده مه گرفته
دخترانی بـرتر از فــرشته
دلـتنگـ هشـیگـــــــــی
تبسمـــــــــــــــی به ناچار
ماتاآخرایستاده ایم
سایت روستای چشام (Chesham.ir)
مستانه
وبلاگ گروهیِ تَیسیر
ناز آهو
گیسو کمند
جــــــــــــــــوک نـــــــت
عکس سرا- فقط عکس
عکس های عاشقانه
حقوق دانشگاه پیام نور ایلام
تیشه های اشک
فقط خدا رو عشقه
پاتوق دوستان
بنده ی ناچیز خدا
آزاد
ارمغان تنهایی
فقط عشقو لانه ها وارید شوند(منامن)
سلام آقاجان
ردِ پای خط خطی های من
منطقه آزاد
علی پیشتاز
تنهاترم
محمدمبین احسانی نیا
یادداشتهای فانوس
دوست یابی و ویژگی های دوست
کد تقلب و ترینر بازی ها
ستاره سهیل
داستان های جذاب و خواندنی
عاشقانه
گدایی در جانان به سلطنت مفروش
یادداشتهای من
شــــــهدای روستای مـــکـــی کوهسرخ
سرافرازان
*bad boy*
سرزمین رویا
برای اولین بار ...
خاطرات و دل نوشته های دو عاشق
چون میگذرد غمی نیست
بازگشت نیما
دهیاری روستای آبینه(آبنیه)
روستای زیارتی وسیاحتی آبینه(آبنیه)باخرز
سایه سیاه
رازهای موفقیت زندگی
دوره گرد...طبیب دوار بطبه...
* ^ــ^ * تسنیم * ^ــ^ *
بچه های خدایی
مرام و معرفت
خوش آمدید
The best of the best
بوستان گل و دوستان
صفیر چشم انداز ایران
من.تو.خدا
۞ آموزش برنامه نویسی ۞
شبستان
دل شکســــته
یکی هست تو قلبم....
برادران شهید هاشمی
شهداشرمنده ایم _شهرستان بجنورد
یامهدی
تنها هنر
دل نوشته
صوفی نامه
har an che az del barayad
منتظر نباش تا پرنده ای بیاید و پروازت دهد در پرنده شدن خویش بکوش
شجره طیّبه

دانلود هر چی بخوایی...
نور
Dark Future
مجله مدیران
S&N 0511
**عاشقانه ها**
پنجره چهارمی ها
AminA
نسیم یاران
تبیان
صدای سکوت
(بنفشه ی صحرا)
اندکی صبر سحر نزدیک است....
ابهر شهر خانه های سفید
عشق
ترانه ی زندگیم (Loyal)
توشه آخرت
قـــ❤ــلـــــب هـــــای آبـــــی انــ❤ـــاری
جزتو
ترخون
عشق پنهان
@@@باران@@@
شروق
Manna
السلام علیک یا علی بن موسی الرضا
پرسش مهر 8
دریایی از غم
طره آشفتگی
...ترنم...
Deltangi
زیبا ترین وبلاگ
ارواحنا فداک یا زینب
علمدار بصیر
کرمان

عشق الهی: نگاه به دین با عینک محبت، اخلاق، عرفان، وحدت مسلمین
عطش (وبلاگ تخصصی ماه محرم و صفر)
قمه‏زنی سنت یا بدعت؟
سلام
عطش
حضرت فاطمه(س)
♀ ㋡ JusT fOr fuN ㋡ ♀
اواز قطره
محمد قدرتی Mohammad Ghodrati
آرشیو یادداشت‌ها
دینی
گلچینی از جغرافیای طبیعی و تاریخی افغانستان
آثارتأریخی افغانستان
گلچینی از تاریخ جهان و افغانستان
میراث گرانبهای گذ شتگان چراغی است برآیند گان
کابل و ولایات افغاانستان عزیز
زبان شرین پارسی
وازه نامهء هم زبانان
ادبیات و هنر
پرواز خیال
شعر و ادب
اى الهه عشق مادر!
عاشقانه ها
موزیک و اشعار آهنگهای بهترین اوازخوان افغان احمد ظاهر و دیگران
سیاسی
جامعه شناسی -مردم شناسی
دانستنیهای جالب
طب ورزش صحت وسلامتی
مسائل جنسی خانه و خانواده
آموزش زیبایی
روانشناسی
طب سنتی و نسخه های پزشکی با گیاهان دارویی
غذا موادغذائی و اشامیدنیها
خواص میوه ها و سبزیجات
اخبار
زندگینا مه
داستانهای کوتاه و آموزنده
نجوم فضا وفضانورد ی
کمپیوتر انترنیت و وب نویسی
لطیفه ها اندرز ها و پیامهای کوتاه خواندنی و عالی
طنز
تقویم هجری شمسی اوج درایت فرهنگی ما
سرگرمی ها
معرفی کتاب
تصویر عکس ویدئو فلم
بهترین های خط
جالبترین کارتونها
طالع بیی
یادداشتها
قوانین خواب و رویا وتعبیرخواب
تبریکی و تسلیت
داغ غربت
علمی
تاریخی و اجتماعی
خانهء مشترک ما زمین
اشعار میهنی رزمی و سیاسی
هوا و هوانوردی
آموزش و پرورش
معانی اصطلاحات و تعاریف
دنیای عجاء‏بات